Φίλες και φίλοι,
Εκ μέρους της ΚΠΕ του ΣΥΝ θα ήθελα να ευχαριστήσω την οργανωτική επιτροπή για την πρόσκληση και να σας μεταφέρω τους χαιρετισμούς της προς το συνέδριό σας.
Προσπαθώντας να περιγράψω τη σύγχρονη κατάσταση στο χώρο των ΜΜΕ θα ξεκινήσω με δύο ενδεχομένως προβοκατόρικες αλλά ταυτόχρονα και κοινότοπες διαπιστώσεις:
Είναι μάλλον κοινά αποδεκτό ότι εδώ και αρκετά χρόνια έχουμε περάσει από τη διάκριση και τη σύγκρουση των εξουσιών στη σύγκλιση συμφερόντων των παραγόντων της πολιτικής, οικονομικής και δημοσιογραφικής ζωής. Από τον έλεγχο της κρατικής, κυβερνητικής και οικονομικής εξουσίας έχουμε περάσει στην αλληλεπικάλυψη των ρόλων και τη συνεπαγόμενη διαπλοκή τους.
Η αλλαγή στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ, και η νομιμοποίηση της πολυιδιοκτησίας, έβαλε στο παιχνίδι εφοπλιστές, εργολάβους και μεγαλοεπιχειρηματίες που δημιούργησαν ιδιότυπα γραφεία εξυπηρέτησης των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων. Αντίστοιχα, αναγνωρίσιμοι δημοσιογράφοι, σταρ του επαγγέλματος, μετατράπηκαν σε παράγοντες της πολιτικής και οικονομικής ζωής, και όλοι μαζί δημιούργησαν επικοινωνιακούς στρατούς, ή πιο κομψά μηχανισμούς μαζικής προπαγάνδας.
Στα πλαίσια της νεοφιλελεύθερης (ανα)συγκρότησης της δημόσιας ζωής, η είδηση μετατράπηκε σε εμπόρευμα, ο πολίτης σε τηλεθεατή/καταναλωτή -απληροφόρητο ή ημιπληροφορημένο, συνεπώς ευάλωτο σε επιτήδειες απόπειρες χειραγώγησης- και κάπως έτσι μετατράπηκε και το πολίτευμά μας: η Προεδρευόμενη Δημοκρατία κατάντησε Τηλεοπτική Δημοκρατία.
Η αντιμετώπιση της είδησης ως εμπόρευμα την εντάσσει στη λογική της αγοράς, τη συνδέει με το κυνήγι όλο και μεγαλύτερου κομματιού της διαφημιστικής πίτας, οδηγεί στην προσπάθεια μείωσης του εργασιακού κόστους (με άθλιες συνήθως εργασιακές σχέσεις -γενιά των 700 ευρώ με μπλοκάκι), και στη σταθερή επιδίωξη όλο και μεγαλύτερης αύξησης του κέρδους των μιντιαρχών. Εισερχόμαστε έτσι σε έναν φαύλο κύκλο υποβάθμισης της ποιότητας της ενημέρωσης και του παραγόμενου «προϊόντος», αποχαλίνωσης της εντυπωσιοθηρίας, αποδυνάμωσης του ρόλου των ΜΜΕ και των δημοσιογράφων ως φορέων ελέγχου της εξουσίας και, τελικά, ουσιαστικής αυτοακύρωσής τους και μετατροπής τους σε απλό ιδεολογικό μηχανισμό διαμόρφωσης συνειδήσεων και αναπαραγωγής των υφιστάμενων κοινονικοοικονομικοπολιτικών συσχετισμών. Με μια «δημόσια» κρατική τηλεόραση στην οποία χωρούν πανηγυράκια τύπου Eurovision, και «φραπελιές», αλλά κόβονται ως χαμηλού ποιοτικού επιπέδου εκπομπές όπως το Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα.
Παρακολουθούμε ως τηλεθεατές τον σχεδόν ανέξοδο θρίαμβο του κυρίαρχου λόγου σε όλα τα ζητήματα, την αναπαραγωγή κοινοτοπιών και στερεοτύπων, που παρουσιάζονται ως ο μοναδικός και αυτονόητος τρόπος ανάγνωσης της επικαιρότητας, και που δυστυχώς τις περισσότερες φορές μας σερβίρεται με μια εθνοκεντρική, ξενοφοβική, ρατσιστική και σεξιστική πλαισίωση (framing). Μια ατέρμονη εμπορευματοποίηση που ως στόχο έχει τη μαζική κατανάλωση. Με τα λόγια του ποιητή: «μαζική κουλτούρα, όγκοι κοπριάς».
Αυτές είναι σε γενικές γραμμές οι συνθήκες υπό τις οποίες καλείται σήμερα ο δημοσιογράφος να ασκήσει το λειτούργημά του και να ελέγξει την εξουσία, η οποία όμως πλέον πολύ συχνά είναι η ίδια η εργοδοσία του.
Η Αριστερά και οι αριστεροί έχουμε μάθει να λειτουργούμε δημόσια. Αυτή είναι και η δύναμή μας· μεταφέρουμε την πολιτική από τα κλειστά γραφεία στον δημόσιο χώρο. Παρόλα αυτά η σχέση μας με τα ΜΜΕ είναι πάντα αμφιθυμική. Από τη μια την επιδιώκουμε κι από την άλλη αμφισβητούμε τη σημασία της. Από τη μια επιθυμούμε την προβολή των απόψεών μας, από την άλλη γνωρίζουμε ότι τα ΜΜΕ δεν είναι ουδέτερα και διαμεσολαβούν αυτές τις απόψεις με τους δικούς τους τρόπους, υπηρετώντας συχνά αλλότρια συμφέροντα. Ξέρουμε επίσης ότι αυτή η σχέση είναι εκ φύσεως ανισότιμη, καθώς τα μέσα έχουν τον τελευταίο λόγο για το πώς θα διαμεσολαβήσουν μια είδηση ή μια άποψη. Και φυσικά ξέρουμε ότι συχνότατα ένα γεγονός δεν υπάρχει αν δεν το παίξουν τα ΜΜΕ.
Ταυτόχρονα έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια συνειδητή ή ασυνείδητη προσπάθεια πολλών ΜΜΕ να ενσωματώσουν την πρότασή μας σε προσωποκεντρικές και απολίτικες λογικές, όχι πάντα κακοπροαίρετα, αλλά πάντως σίγουρα επειδή με τέτοιους όρους αντιλαμβάνονται την πολιτική συμμετοχή. Είναι γνωστό ότι τα ΜΜΕ προτιμούν να αναφέρονται σε πρόσωπα παρά σε πολιτικές απόψεις, και ως εκ τούτου βλέπουν παντού προσωπικές επιλογές και πουθενά συλλογικές πολιτικές σχέσεις. Αντιμετωπίζουν την πολιτική ως σταρ σίστεμ, στο οποίο προσπαθούν να εντάξουν όσους ασχολούνται μαζί της. Γιʼ αυτό άλλωστε και προτιμούν να προβάλλουν πρόσωπα σε συνάρτηση με τους βαρύγδουπους τίτλους που τα συνοδεύουν και όχι σε συνάρτηση με τις γνώσεις ή τη σχετικότητά τους με το εκάστοτε θέμα συζήτησης, ποντάροντας στους γνωστούς και μη εξαιρετέους τηλεμαϊντανούς, στο κυνήγι των ποσοστών τηλεθέασης.
Η Αριστερά επιδιώκει μια σχέση με τα ΜΜΕ που να μην ταυτίζει την πολιτική άποψη και δράση με την αναγνωρισιμότητα και την κατοχή αιρετών θέσεων, που να μη βασίζεται στη «διαρροή» παραπολιτικών –και άρα συνήθως απολίτικων- «γαργαλιστικών» πληροφοριών σχετικών με το αθέατο κομμάτι της πολιτικής, με αντάλλαγμα μερικά λεπτά δημοσιότητας, αλλά στην προβολή πολιτικών προτάσεων. Επιδιώκει να δίνει φωνή σε αυτούς που δεν έχουν φωνή, όχι για να τους υποκαταστήσει ή για να φαίνεται η ίδια, ούτε για να ενισχύσει τη διαπραγματευτική της ισχύ στο χρηματιστήριο της κεντρικής πολιτικής, αλλά για να πολιτικοποιήσει το δημόσιο διάλογο, να ενισχύσει τον πολιτικό λόγο, την πολιτική αντιπαράθεση και άρα την πολιτική συνολικά.
Ιδιαίτερο ρόλο σε αυτή την προσπάθεια της διάσωσης της πολιτικής καλούνται εκ των πραγμάτων να παίξουν οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι, και ιδίως όσοι εξ αυτών αυτοπροσδιορίζονται ως αριστεροί ή με μια ευρύτερη έννοια προοδευτικοί. Και ευτυχώς δεν είναι λίγοι όπως άλλωστε φαίνεται από τη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται στο χώρο σας μετά τις πρόσφατες εκλογές της ΠΟΕΣΥ.
Είναι στο χέρι σας σε συνεργασία με τα κόμματα και τους αρμόδιους φορείς να πιέσετε για τη διαμόρφωση ενός κώδικα δεοντολογίας των ΜΜΕ, με στόχο την αναβάθμιση του ρόλου τους/σας, με θεσμοθετημένους φορείς ελέγχου της λειτουργίας τους, με ένα ουσιαστικά αναβαθμισμένο ΕΣΡ, με επίκεντρο την προστασία των ανθρωπίνων ελευθεριών και δικαιωμάτων, την πλουραλιστική ενημέρωση και την κοινωνική ευαισθησία.
Είναι στο χέρι σας να αποδυναμώσετε το κυρίαρχο μοντέλο που παρουσιάζεται ως αυτονόητο και αναπαράγει μονοδιάστατους τρόπους παρουσίασης της πραγματικότητας με λογικές μονόδρομων.
Είναι στο χέρι σας να διαμορφώσετε την κρίσιμη μάζα του ενεργού πληθυσμού των ΜΜΕ, την οποία θα μάθουν να σέβονται οι μιντιάρχες (ή που αν δεν μάθουν να τη σέβονται τότε θα τη φοβούνται), και η οποία θα μπορεί να επηρεάζει και να διαμορφώνει μια εναλλακτική κουλτούρα πραγματικά αδέσμευτης δημοσιογραφίας, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες και τα νέα μέσα επικοινωνίας, με πρώτο και κύριο το διαδίκτυο.
Είναι στο χέρι σας να αξιοποιήσετε τη νέα γενιά εργαζομένων που έχει εισέλθει μαζικά στο δημοσιογραφικό χώρο, η οποία δεν διαμόρφωσε την ταυτότητά της στα χρόνια του Πολυτεχνείου και της μεταπολίτευσης, και που ενδεχομένως είναι πιο εξοικειωμένη με τη ριζική αλλαγή του τρόπου λειτουργίας των μέσων, της επιρροής τους, αλλά και των εργασιακών συνθηκών σʼ αυτά. Το στοίχημα για την Αριστερά είναι να ξαναδώσει στους εργαζόμενους στον τύπο ενιαία αντίληψη για το ρόλο τους, ένα ενοποιητικό νήμα που θα τους κάνει συμμέτοχους και συνδιαμορφωτές στο προϊόν της εργασίας τους και όχι απλούς διεκπεραιωτές της πολιτικής ή της εμπορικής γραμμής των εκδοτικών και τηλεοπτικών επιχειρήσεων.
Σαμοθράκη, 21 Ιουνίου 2008
Αλέξανδρος Μπίστης, μέλος ΚΠΕ του ΣΥΝ
ΑΡΧΗ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
RSS