Ένας «ιδιόρρυθμος» ιδεολογικά όρος, η διεκδίκηση της «οικονομίας των αναγκών» αποτελεί τον ένα από τους τρεις πυλώνες της προγραμματικής συμβολής του ΣΥΝ στον ΣΥΡΙΖΑ (οι άλλοι δυο είναι, η στρατηγική επιλογή του σοσιαλισμού με δημοκρατία και ελευθερία και η διεκδίκηση, συγκρότησης και εκπροσώπησης των κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων που μπορούν να τους εγγυηθούν).
Οι συζητήσεις για το δόκιμο του όρου και τις δυνατότητες εφαρμογής ανέβηκαν στο κόκκινο στην ,δυστυχώς, ολιγοήμερη συζήτηση του προγράμματος και έκτοτε έχουν τοποθετηθεί στο συρτάρι.
Η ανακίνηση του θέματος με την «ανακάλυψη» της λειτουργίας της ΗΘΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ (BANCA ETICA) στην Ιταλία, ως ένα δείγμα μη, ακραιφνούς, καπιταλιστικού μοντέλου λειτουργίας, άρα και ελπίδας ρεαλιστικής προσέγγισης του στόχου, θεωρώ ότι δίνει ευκαιρία για μια συζήτηση που πρέπει να παραμένει ανοιχτή.
Λόγω υποχρεώσεων δεν μπόρεσα να παρακολουθήσω τις διαλέξεις στον «ΠΟΥΛΑΝΤΖΑ». Είχα όμως την τύχη ,από ένα Ευρωπαϊκό Διακρατικό Πρόγραμμα για την Κοινωνική Οικονομία, να παρακολουθήσω μια αναλυτική παρουσίαση της στην Μπολώνια το 2006 και να συζητήσω με τον Εθνικό Αντιπρόεδρό της καθηγητή V. Cavani, από την ομάδα των γεννητόρων της. Παράλληλα μου δόθηκε η δυνατότητα να δω συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα της, σε κοινωνικές επιχειρήσεις στην Νάπολι και την Μπολώνια. Επισημαίνω ότι αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα πρωτοβουλίας, ύπαρξης και ενεργοποίησης, μιας ισχυρής κοινωνίας των πολιτών, που δυστυχώς δεν ενδημεί στην ατομικοκεντρική Ελληνική κοινωνία. Τα αξιοπρόσεκτα και αξιοζήλευτα παραδείγματα Ελληνικών, κυρίως ΜΚΟ, φορέων, είναι εξαιρέσεις που τιμούν τον κανόνα.
Η περίπτωση της “BANCA ETICA” αποτελεί την απάντηση του τρίτου (κοινωνικού τομέα), στις ανεξέλεγκτες χρηματαγορές και την κυριαρχία του τραπεζικού συστήματος μετά το ʼ80, στην παγκόσμια οικονομία με την δημιουργία μιας τράπεζας όπου κυρίαρχο στοιχείο θα είναι οι άνθρωποι, οι ανάγκες τους, η ισόρροπη ανάπτυξη και παραγωγή και όχι το κέρδος και η συσσώρευση χρήματος, ανεξάρτητα από παραγωγική διαδικασία. Η ίδρυση αυτής της πρωτότυπης τράπεζας υπήρξε προϊόν προσπάθειας 5 ετών, υπέρβασης τεράστιων νομικών και οικονομικών δυσκολιών που έθετε το παραδοσιακό τραπεζικό σύστημα με αποτελεσματική όμως πολιτική στήριξη από τις Μ.Κ.Ο. και τον δημοσιογραφικό κόσμο. Υπήρξαν 7.000 συγκεντρώσεις σε όλη την Ιταλία για την προσέλκυση «ηθικών» επενδυτών από τα 22 Πανιταλικά Κοινωνικά δίκτυα και 78 Οργανισμούς (Συνδικάτα, Φιλανθρωπικές Οργανώσεις, Κοινωνικές επιχειρήσεις, Οικολογικές κινήσεις, ΜΚΟ. κ.λπ.).
Στο αρχικό κεφάλαιο των 26.000.000 ? συμμετείχαν 11.000 πολίτες και 2.000 οργανώσεις. Σήμερα η τράπεζα έχει 400.000.000 ? κεφάλαια και χρηματοδοτεί έργα 300.000.000 ?. Ο επενδυτής δηλώνει αν θέλει τον τόκο (0-1%), προτείνει πεδία που θέλει να επενδυθούν τα χρήματά του (π.χ. αγροτοτουρισμός, βιολογικά προϊόντα, κοινωνικές υπηρεσίες κ.λπ.). Υπάρχουν επίσης δομές και λειτουργίες περιφερειακού κοινωνικού ελέγχου και αξιολόγησης των επενδύσεων.
Η τράπεζα λειτουργεί με το ελάχιστο δυνατό τραπεζικό κόστος λειτουργίας (10 Περιφερειακά γραφεία, 150 εργαζόμενοι) και δανείζει 0-3% πάνω από το επιτόκιο δανεισμού της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Είναι μέρος ενός παγκόσμιου Δικτύου Εναλλακτικών Τραπεζών – INAISE (1) και του Ευρωπαϊκού μέρους του FEBEA.
Εκ των πραγμάτων, μια σοβαρή συζήτηση για την «οικονομία των αναγκών» προϋποθέτει μια ουσιαστική συζήτηση για την λειτουργία της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, του περίφημου τρίτου τομέα, που απασχολεί στον Ευρωπαϊκό χώρο 10.000.000 ανθρώπους
Η πολυτυπία του, οι διαφορετικές ιδεολογικές και πολιτικές προσεγγίσεις στους όρους λειτουργίας του, ίσως μας έβγαζαν από την χώρα του «άσπρου μαύρου» και των εύκολων διαχωριστικών γραμμών, που φαίνεται να διατρέχουν πολλές φορές την πολιτική μας σκέψη.
Παρά τις αξιοπρόσεκτες δράσεις του Κοινωνικού Τομέα στην Λατινική Αμερική, με την ισχυρή κοινοτική παράδοση των ιθαγενών, δύο μοντέλα βασικά κυριαρχούν. Το αμερικανικό- κύρια εθελοντισμός και το ευρωπαϊκό-αύξηση απασχόλησης από τις δημιουργούμενες δομές και επιχειρήσεις.Tο αμερικανικό, στηρίζεται κυρίως στην εθελοντική προσφορά μεσοαστικών εύπορων κοινωνικών στρωμάτων υποστήριξης σε ευπαθείς ομάδες και μέτρα προστασίας για το περιβάλλον. Το ευρωπαϊκό κυρίως εστιάζεται στην προσπάθεια συμμετοχής των ευπαθών κοινωνικών ομάδων στην παραγωγική διαδικασία.
Αξιοποιώντας τα εισηγητικά κείμενα του ΕΚΚΕ, (Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, επιμέλεια κυρίως των Δ. Ζιώμα και Δ. Χατζαντώνη (2) ) για το forum της Κοινωνίας και Αλληλέγγυας Οικονομίας, παρατηρούμε ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων είκοσι χρόνων, σε όλες τις σχεδόν αναπτυγμένες χώρες ,έχει σημειωθεί μια σημαντική ανάπτυξη του επονομαζόμενου "Τρίτου Τομέα" της Οικονομίας- ο οποίος συχνά αναφέρεται ως "Κοινωνική Οικονομία" ή "Μη Κερδοσκοπικός Τομέας". Ο τομέας αυτός περιλαμβάνει τους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, τις κοινωνικές επιχειρήσεις, τους συνεταιρισμούς και διάφορους τύπους ενώσεων, που στηρίζονται στην αυτοοργάνωση των πολιτών και στην εθελοντική προσφορά υπηρεσιών, στη βάση της αλληλεγγύης και της συνεργασίας και προσπαθεί να καλύψει « κενούς χώρους » που αφήνουν μεγάλα τμήματα της ζήτησης αγαθών και υπηρεσιών, συνήθως κοινωνικού αλλά και οικολογικού και πολιτισμικού χαρακτήρα, των οποίων η παραγωγή και η διάθεση από τους μηχανισμούς της ελεύθερης αγοράς κρίνεται ασύμφορη, η δε παροχή τους από το κράτος πολλές φορές ανέφικτη. Στην Ελλάδα, η έννοια και οι δραστηριότητες του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες. Ακόμη και η ιδέα ότι οι διάφορες πρωτοβουλίες «μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα» που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα συνιστούν ένα «διακριτό τομέα», δεν συναντιέται συχνά στο δημόσιο διάλογο. Κοινή είναι η διαπίστωση ότι οι όποιες προσπάθειες γίνονται τα τελευταία χρόνια από διάφορους φορείς προσκρούουν, μεταξύ άλλων, στην έλλειψη ενός κατάλληλου και ευέλικτου πλαισίου για τη θεσμική, διοικητική και χρηματοδοτική στήριξη των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνονται στον τομέα αυτόν. Σήμερα δραστηριοποιούνται περίπου 110 γυναικείοι, αγροτουριστικοί και αστικοί συνεταιρισμοί. Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης, ταμεία αλληλοβοήθειας, Κοινωνικές Επιχειρήσεις διαφόρων νομικών τύπων (Αστικές μη Κερδοσκοπικές Εταιρείες, Ε.Π.Ε., αστικοί συνεταιρισμοί κ.λ.π), οι οποίες δημιουργούνται κυρίως από άτομα που βιώνουν διακρίσεις πολλές φορές σε συνεργασία με νομικά πρόσωπα
Κρίσιμο στοιχείο στην προσέγγιση, την ανάλυση και την διαμόρφωση προτάσεων για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, αποτελεί η δυνατότητα υλοποίησης τους σε μίκρο – επίπεδο. Αυτό το ελκτικό «από τα κάτω», που χωρίς ψευδαισθήσεις άμεσων ολικών ανατροπών, δημιουργεί ψήγματα εναλλακτικών συνειδήσεων και συμπεριφορών, αντιστοιχώντας πάντα στην ωρίμανση των αντικειμενικών αλλά κυρίως των υποκειμενικών παραγόντων.
Εγκαταλείποντας αντιλήψεις «κατάληψης εξ εφόδου των χειμερινών ανακτόρων», μετατρεπόμαστε σε ζηλωτές μιας διαρκούς πορείας μεταρρυθμίσεων και ρήξεων σε κοινωνικό, οικονομικό αλλά και πολιτισμικό επίπεδο, με οικολογικό πρόσημο.
Επιδιώκοντας να διαμορφώσουμε κίνημα προώθησης μιας νέας κοινωνικής συνείδησης, που θα διεκδικήσει μια «οικονομία των αναγκών» και όχι των παθητικών καταναλωτών, διαπιστώνουμε τοις πράγμασι, ότι το «τοπικό» παραμένει το προνομιακό επίπεδο πειραματισμού.
Η δουλειά μας έτσι στην Αυτοδιοίκηση και οι απόψεις μας για ουσιαστική αποκέντρωση, αποτελούν κομβικό παράγοντα επιτάχυνσης ή επιβράδυνση της επιτυχίας του εγχειρήματος.
Θα επιδιώξουμε την συμμετοχή μας, με όρους και προϋποθέσεις και κυρίως σαφείς προγραμματικούς στόχους, στην άσκηση και διαχείριση των τοπικών πολιτικών, όπου έχουμε την δυνατότητα ;
Θα αναλάβουν οι αυτοδιοικητικές κινήσεις, που συμμετέχουμε, την ευθύνη αποτύπωσης, ιεράρχησης και κατάθεσης προτάσεων επίλυσης ,μερικώς έστω, προβλημάτων κοινωνικής και εδαφικής συνοχής, διακρίσεων και αποκλεισμών;
Θα ήταν βέβαια αφελές να ταυτίσουμε το όραμα «της οικονομίας των αναγκών» που διεκδικούμε με την «κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία», δεν ισχυρίζομαι κάτι τέτοιο. Θεωρώ όμως ότι αποτελεί την εγγύτερη μορφή, πειραματισμού και κατανόησης των αντιλήψεων μας στο σήμερα.
Βασικό, επίσης, πεδίο παρεμβάσεων της κοινωνικής οικονομίας αποτελεί και η «πράσινη ανάπτυξη και απασχόληση», εσχάτως ανακαλυφθείσες και στη χώρα μας. Ξεπερνώντας αντιλήψεις, ότι είναι μόνο «χάντρες για τους ιθαγενείς» και το «νέο πλαίσιο καπιταλιστικής αναγέννησης», θα δούμε ένα κόσμο πολλαπλών δυνατοτήτων παρέμβασης και κυρίως στην αλλαγή κουλτούρας της καθημερινής ζωής.
Προφανώς δεν «κομίζω γλαύκας», παραμένουμε σταθερά το κόμμα με την ισχυρότερη οικολογική διάσταση αλλά δυστυχώς αυτό δεν εντυπώνεται, με την αναγκαία ένταση, στην διαμόρφωση της ιδεολογικής ταυτότητας των μελών και των φίλων μας, δεν αποτυπώνεται όσο θα έπρεπε στην καθημερινή πρακτική τους.
Με βάση τις προτεραιότητες που αναδεικνύονται από τα προβλήματα του 21ου αιώνα, ένας σημαντικός παράγοντας των νέων πολυμερών διεθνών δράσεων έχει ως αντικείμενο την περιβαλλοντική ισορροπία. Οι δεσμεύσεις που υπάρχουν για την επίτευξη στόχων όπως της προώθησης της «κοινωνίας της ανακύκλωσης», των ΑΠΕ, της διαχείρισης των φυσικών και υδάτινων πόρων, της προστασίας των οικοσυστημάτων, διαμορφώνουν το περιβάλλον υλοποίησης τους,
Ενδεικτικά αναφέρω τομείς που άμεσα θα μπορούσαμε να παρέμβουμε ,υπάρχει παγκόσμια εμπειριών θετικών εφαρμογών και λύσεων που βελτιώνουν καθοριστικά το καθημερινό επίπεδο διαβίωσης του πολίτη
Είναι φανερό από τα παραπάνω ότι η επίτευξη του στόχου της κοινωνικής και περιβαλλοντικής ανάπτυξης, με προνομιακό πεδίο εφαρμογής το τοπικό, απαιτεί πέραν της δραστηριοποίησης της Αυτοδιοίκησης και τη συνέργια, στο σχεδιασμό και την υλοποίηση, όλων των φορέων των τοπικών κοινωνιών, των συνδικάτων, του ιδιωτικού, του δημόσιου τομέα και της κοινωνίας των πολιτών.
Απαιτεί συνείδηση κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευθύνης, κεντρικές δημόσιες θεσμικές και οικονομικές παρεμβάσεις, συνδυασμό εθελοντισμού και επιστημονικής στήριξης, επιχειρηματικής ηθικής συνείδησης, ευαισθητοποίησης και ενεργοποίησης των τοπικών κοινωνιών, στοχεύοντας ακριβώς στην άρση των αποκλεισμών και στην υποστήριξη μειονεκτουσών πληθυσμιακών ομάδων,
Η συμμετοχή των επιχειρήσεων που θα προσφέρουν, «πράσινα» προιόντα και υπηρεσίες με απασχόληση σε συνθήκες εργασιακής και περιβαλλοντικής ποιότητας, θέσεις δουλειάς σε ευάλωτες κοινωνικά ομάδες, θα ανταμείβεται από την προτίμηση της περιφερειακής και τοπικής αγοράς. Σε πολλές χώρες τα κινήματα των καταναλωτών αξιολογούν τις επιδόσεις (πιστοποιημένα Μητρώα Ποιότητας, Σήμα κλπ)) σε αυτούς τους τομείς των επιχειρήσεων και καλούν τους καταναλωτές- πολίτες να αντιμετωπίσουν αναλόγως τα προϊόντα των εταιρειών .
Μια τέτοια προσπάθεια θα αναδείξει μια άλλη αντίληψη για την κοινωνική εταιρικότητα - που πρέπει να επιδιώκουμε και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, με όλες εκείνες τις κοινωνικές δυνάμεις που προγραμματικά αναφέρουμε ως δυνάμεις μετασχηματισμού - σε αντιπαράθεση με την φιλάνθρωπη «κοινωνική εταιρική ευθύνη» που προωθούν οι δυνάμεις μιας νεοφιλελεύθερης συναίνεσης
Έργο δύσκολο - γιατί απαιτεί ένα επιστημονικά συγκροτημένο και ολοκληρωμένο τοπικό σχεδιασμό, κουλτούρα κοινωνικής διαβούλευσης και κινηματικής δράσης, ανάληψης ευθυνών και όχι μόνο καταγγελίας και «αίτησης» προνομίων και παροχών - αλλά ταυτόχρονά εξαιρετικά προκλητικό και ενδιαφέρον. Έχουμε τις δυνατότητες, ας το προσπαθήσουμε.
(1) INAISE Διεθνής Ένωσης Επενδυτών, για εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης με 30 μέλη στην Ευρώπη, που αποτελεί δίκτυο «ηθικών» τραπεζών κοινωνικής ευθύνης, όπου ο καταθέτης παίρνει μηδενικό ή ελάχιστο επιτόκιο και γνωρίζει ότι έτσι μπορούν να διατεθούν ευνοϊκά χαμηλότοκα δάνεια, για επιχειρήσεις κοινωνικού χαρακτήρα που δραστηριοποιούνται στο περιβάλλον, την οικολογία (βιοκαλλιέργειες), τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας, την κοινωνική ανάπτυξη, την κατάρτιση, τον πολιτισμό, την άμβλυνση των αντιθέσεων Βορρά- Νότου. Με σημαντικότερο μέλος τη TRIODOS BANK, με κύκλο εργασιών 4 δισ.? και δάνεια 2 δισ.? το 2004, σε επιχειρήσεις κοινωνικού χαρακτήρα. Πρωτεύον στόχος είναι η ανάπτυξη της κοινωνικής συνοχής από τη δράση τους (το κοινωνικό τους έργο) και δευτερεύον η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Σχεδιάζεται η δημιουργία ενός Παγκόσμιου Κοινωνικού Χρηματοδοτικού Δικτύου για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού στις μητροπόλεις και την ανάπτυξη των περιφερειακών κρατών.
(2) για όσους θα ήθελαν περισσότερες πληροφορίες για την Kοινωνική και Aλληλέγγυα Oικονομία στους ιστοτόπους, www.ekke.gr, www.eetaa.gr , www.equal-greece.gr , www.socialconomy.gr
Δημήτρης Μπίρμπας
ΚΠΕ ΣΥΝ
ΑΡΧΗ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
RSS