Εισαγωγή
Στο σύγχρονο καπιταλιστικό κόσμο, ιδιαίτερα στην παρούσα φάση επιβολής του αποκαλούμενου «οικονομικού νεοφιλελευθερισμού», η αναπτυξιακή πολιτική αρθρώνεται -και στρεβλώνεται- δια μέσου βαθύτατων αντινομιών και αντιφάσεων του συστήματος, σε βαθμό που να αμφισβητείται αν στις παρούσες συνθήκες μπορεί να συγκροτηθεί πράγματι αναπτυξιακή πολιτική ή αν ο σύγχρονος καπιταλισμός οδηγείται σε αποδόμηση. Η πολυδιάστατη δομική κρίση του συστήματος στις μέρες μας (κρίση οικονομική, κοινωνική, οικολογική, πολιτική/θεσμική, πολιτισμική, αξιών) εμπεριέχει την πιθανή απάντηση.
Ενδεικτικά αναφέρω τα ακόλουθα:
- Ο «οικονομικός νεοφιλελευθερισμός» επιβάλλει το δόγμα της «ελευθερίας της αγοράς» ως κατευθυντήρια αρχή και αντίστοιχα μορφοποιεί τις οικονομικές και κοινωνικές δομές, τις ασκούμενες πολιτικές, τους τρόπους ζωής και σκέψης. Η δυναμική της πλήρους εμπορευματοποίησης της κοινωνικής ζωής, ο πλούτος ως «θεμελιώδης» κοινωνική αξία, η λογική του κέρδους και όχι οι ανθρώπινες ανάγκες ως κινητήρια δύναμη, αυτά χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη κοινωνία. Σε συνθήκες καπιταλιστικής παγκοσμιοποιήσης, ηγεμονίας του χρηματιστικού κεφαλαίου, ανάδειξης ως δυναμικών δομών της οικονομίας των «διεθνών μονοπωλίων» και των «διεθνικών επιχειρηματικών δικτύων», η κυριαρχία της δυνάμει παγκοσμιοποιούμενης αγοράς οδηγεί στην βαθμιαία αποδόμηση του παραδοσιακού εθνικού κράτους ως θεσμού διεύθυνσης της οικονομίας και διασφάλισης της συνοχής της καπιταλιστικής κοινωνίας• επιβάλλει φραγμούς στην άσκηση της κρατικής πολιτικής απέναντι στις λειτουργίες των «διεθνικών επιχειρηματικών δικτύων».
- Η κυριαρχούσα αυτή πολιτική του «οικονομικού νεοφιλελευθερισμού» επεκτείνεται στο σύνολο των δομών και λειτουργιών της αστικής κοινωνίας, και, υπερβαίνοντας το πλαίσιο των εθνικών κοινωνιών, τείνει (όχι χωρίς αντιστάσεις και αντινομίες) να επιβληθεί σε πλανητικό επίπεδο, στο πλαίσιο της δυναμικής της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης• λειτουργεί αποσυνθετικά για την εθνική οικονομία και κοινωνία και τους εθνικούς κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς• υποβιβάζει το εθνικό κράτος σε διαχειριστικό μηχανισμό επιβολής της δυναμικής της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης και ηγεμόνευσης των νέων «μεγάλων συμφερόντων» σε πλανητικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.
Αλλʼ ακόμα και αυτόν το διαχειριστικό ρόλο σε εθνικό επίπεδο της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης δεν μπορεί να ασκήσει το εθνικό κράτος με σχετική έστω αυτοτέλεια. Ο θεσμός του εθνικού κράτους είναι ατελέσφορος πλέον σε συνθήκες καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, ενώ το ζήτημα της θέσμισης της παγκοσμιοποίησης με δικούς της θεσμούς, πέραν του εθνικού κράτους, δεν έχει τεθεί σε προτεραιότητα. Ζούμε μια ιστορική «στιγμή» μετάβασης, όπου το μεν εθνικό κράτος δεν τελεί σε αντιστοιχία προς τη δυναμική υπέρβασης του, ακόμα δε και οι διαμορφωμένοι ήδη στον εικοστό αιώνα διεθνείς (λ.χ. ΟΗΕ, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο κ.ο.κ.) ή περιφερειακοί (λ.χ. Ευρωπαϊκή Ένωση, ΝΑΤΟ κ.ο.κ.) οργανισμοί συγκροτήθηκαν ως οργανισμοί συνεργασίας των εθνικών κρατών και όχι ως δομές που τα υπερβαίνουν. Κατά συνέπεια, σε μια μη θεσμοποιημένη δυναμική παγκοσμιοποίησης το εθνικό κράτος δεν μπορεί να διεκδικήσει αποτελεσματικά, έστω ρόλο αναγκαίου θεσμικού εξαρτήματος• τείνει να αναχθεί σε διαχειριστικό μηχανισμό σε εθνικό επίπεδο των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών συμφερόντων που συγκροτούνται στο πεδίο της παγκοσμιοποίησης. Παραμένει όμως το κενό της θέσμισης του παγκοσμιοποιούμενου σύγχρονου καπιταλισμού.
- Οι σχέσεις συνάφειας αλλά και ανταγωνισμού ανάμεσα στα υπό διαμόρφωση διεθνικά επιχειρηματικά δίκτυα και τα κατάλοιπα των ιμπεριαλιστικών δομών του προηγούμενου αιώνα, διατρέχουν τη δυναμική της παγκοσμιοποίησης. Ανάμεσα στην αναζήτηση από τη μια πλευρά ηγεμονικού ρόλου από τα «ισχυρά» εθνικά κράτη ως «πόλου» ή «πόλων» αυτής της αδόμητης παγκοσμιοποίησης και από την άλλη πλευρά τη δυναμική της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης που τείνει στην αποδόμηση των ιστορικά διαμορφωμένων εθνικών δομών και θεσμίσεων, αναδύεται η βαθύτατη αντινομία που οδηγεί αφενός στη διαπίστωση δομικής κρίσης του σύγχρονου καπιταλισμού, αφετέρου στην ανίχνευση των πρώτων διστακτικών βημάτων, μέσα σ' αυτήν την κρίση και εξ αυτής της κρίσης, προς μια νέα ιστορική περίοδο της ανθρωπότητας.
Για την αναπτυξιακή πολιτική
Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, της δυναμικής της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης αφενός, της δομικής πολυδιάστατης κρίσης αφετέρου, τίθεται υπό αμφισβήτηση η δυνατότητα παρέμβασης της αναπτυξιακής πολιτικής. Αφενός το δόγμα της κυριαρχίας και αυτονομίας της αγοράς και αφετέρου τα αδιέξοδα εγχειρήματα απάντησης στην κρίση με τεχνοκρατικού/διαχειριστικού χαρακτήρα μέτρα από τις κυρίαρχες σε εθνικό επίπεδο κοινωνικές δυνάμεις και προς προάσπιση των συμφερόντων τους, προφανώς βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση προς μια συγκροτημένη στόχευση αναπτυξιακής πολιτικής, για την ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας ως ενιαίας δομής• θα έλεγα ακόμα και για την ικανοποίηση των συμφερόντων και στόχων και αυτών των κυρίαρχων σε εθνικό επίπεδο κοινωνικών δυνάμεων. Αλλʼ αυτή η αναπτυξιακή πολιτική, αφενός μεν βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση προς τον βαθύτατα ταξικό χαρακτήρα των σύγχρονων κοινωνιών, αφετέρου δεν μπορεί να υπερβεί το εθνικό πλαίσιο, αφού δεν έχει συγκροτηθεί εκείνη η υπερεθνική θέσμιση που θα βρίσκεται σε αντιστοίχιση προς την ιστορική δυναμική της παγκοσμιοποίησης.
Στα προηγούμενα πρέπει να προστεθούν οι αντιδράσεις μερίδων του κοινωνικού σώματος στις ολοκληρωμένες, πολυδιάστατες αναπτυξιακές πολιτικές. Αντιδράσεις που έχουν ως αφετηρία, αφενός τη στρεβλή αντίληψη που έχει επιβληθεί, ότι ως ανάπτυξη εννοούμε την οικονομική και μόνο διάστασή της και μάλιστα στο επιβεβλημένο πλαίσιο του σύγχρονου καπιταλισμού, παραγνωρίζοντας το πολυδιάστατο της κοινωνικής πραγματικότητας και της δομικής κρίσης που ο σύγχρονος καπιταλισμός διανύει• αφετέρου, την ψευδή αντίληψη, ότι η οικονομία μπορεί να λειτουργεί και να εξελίσσεται με τους αυτοματισμούς της αγοράς και ότι κάθε πολιτική παρέμβασης, πολύ περισσότερο άρνησης της παντοδυναμίας της αγοράς και των αυτοματισμών της, όπως εξ αντικειμένου είναι η αναπτυξιακή πολιτική, θα οδηγήσει σε οικονομική καταστροφή.
Αυτή η στρεβλή αντίληψη για την κοινωνική πραγματικότητα και την ανάπτυξη ως διαδικασία μονοδιάστατα οικονομική στο πλαίσιο του καπιταλισμού, βρίσκεται στην αφετηρία αρνητικών απόψεων που διαχέονται στο κοινωνικό σώμα σχετικά με τον χαρακτήρα της ανάπτυξης, υποβάλλουν δε σε κάποια ρεύματα σκέψης, οικολογικής κυρίως κατεύθυνσης, την ιδέα της «απο-ανάπτυξης»• ιδέα που δεν απαντά στα μεγάλα σύγχρονα προβλήματα της ανθρωπότητας• αντιθέτως τα επιτείνει.
Ωστόσο, αυτή η στρεβλή ιδέα της ανάπτυξης ως διαδικασίας μονοδιάστατα οικονομικής, ταυτιζόμενης με την κυριαρχία της αγοράς, δεν είναι απλά νοητικό λάθος. Αντιστοιχεί στη δομή του σύγχρονου καπιταλισμού και υπηρετεί τις κυρίαρχες σε αυτόν κοινωνικές δυνάμεις. Υπό μίαν έννοια έχει μια λογική: Είναι μεν αλήθεια ότι η επιβεβλημένη ιδέα της μονοδιάστατης οικονομικής αναπτυξιακής πολιτικής, οριοθετούμενη από τις δομές και κοινωνικές σχέσεις του σύγχρονου καπιταλισμού, αποτελεί ιδεολόγημα που δεν καλύπτει, αντίθετα αντιστρατεύεται τις πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες• είναι όμως επίσης αλήθεια, ότι μια αναπτυξιακή πολιτική που στοχεύει στην κάλυψη των πραγματικών αναγκών του ανθρώπου σε όλο το πολυδιάστατο φάσμα τους, εξ αντικειμένου αντιστρατεύεται την εμπορευματοποίηση της αναπτυξιακής διαδικασίας• κατά συνέπεια δεν είναι συμβατή με τον καπιταλισμό, κατ' εξοχήν δε με τη σύγχρονη φάση του, της κυριαρχίας του «οικονομικού νεοφιλελευθερισμού».
Η ανάπτυξη της κοινωνίας σε όλο το πολυδιάστατο φάσμα της και, αντίστοιχα, η κατ' ουσίαν και όχι πλασματική ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών, προϋποθέτει πράγματι την υπέρβαση/ανατροπή του σύγχρονου καπιταλισμού και της δομικής κρίσης του, προς μια νέα κοινωνική συγκρότηση. Αλλά το μέλλον δεν το παρασκευάζουμε στο εργαστήριο. Η νέα κοινωνική συγκρότηση και η συνυφασμένη με αυτήν ολοκληρωμένη ανάπτυξη του ανθρώπου δεν είναι απλώς ένα ιστορικό συμβάν• είναι ιστορική διαδικασία• γεφύρι που ο πρώτος πυλώνας του μπορεί να θεμελιώνεται ήδη από σήμερα, σε αυτήν την τραγικά αντιφάσκουσα σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία και ενάντιά της, η άλλη δε άκρη του αχνοφαίνεται μόλις στην υπό διάπλαση νέα πραγματικότητα. Ωστόσο, μέσα σ' αυτόν τον υπαρκτό ανταγωνιστικό, καπιταλιστικό, εκμεταλλευτικό κόσμο, η πολιτική της «άλλης ανάπτυξης» αγωνίζεται να ανταποκριθεί τώρα, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό, αλλά και αναγκαίο στις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων• σε αντίθεση προς τις κυρίαρχες λογικές, πολιτικές, συμφέροντα. Αλλά ταυτόχρονα με αυτόν τον αγώνα για την «άλλη ανάπτυξη» χαράζονται μονοπάτια υπέρβασης/ανατροπής του σύγχρονου καπιταλισμού προς μια νέα ιστορική πραγματικότητα.
Ψήγματα μιας αριστερής αναπτυξιακής πολιτικής
Το πρώτο κεφαλαιώδες στοιχείο αυτής «της άλλης» αναπτυξιακής πολιτικής είναι η άρνηση της μονοδιάστατης «οικονομικής ανάπτυξης». «Η άλλη» αναπτυξιακή πολιτική ή θα είναι πολυδιάστατη (οικονομική, οικολογική, κοινωνική, πολιτική/θεσμική, πολιτισμική) ή θα παραμένει ως τεχνοκρατικό/διαχειριστικό εγχείρημα στο πλαίσιο της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας, αφήνοντας στο περιθώριο τα κεντρικά προβλήματα της κοινωνίας, τις πραγματικές «ανάγκες των πολλών», με άλλα λόγια των κυριαρχούμενων.
Το πολυδιάστατο της αναπτυξιακής πολιτικής δεν μπορεί να σημαίνει, πάντως, ότι αγνοούμε το βάρος της οικονομικής διάστασης της ανάπτυξης, ούτε ότι παραγνωρίζουμε πως για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες των ανθρώπων, πρέπει να αυξάνονται ποσοτικά, αλλά και να βελτιώνονται ποιοτικά, τα παραγόμενα αγαθά και υπηρεσίες, προφανώς με άλλες επιλογές και παραγωγικές δομές από αυτές τις «οικονομίας της αγοράς».
Ωστόσο, αυτό δεν αρκεί. Οι ανάγκες της κοινωνίας όχι μόνον είναι πολυδιάστατες, αλλά έχουν και ποιοτικό χαρακτήρα. Αντίστοιχα, η πολιτική της «άλλης» ανάπτυξης είναι όχι μόνον πολυδιάστατη, αλλά και σύνθετη και ποιοτική• η παραδοσιακή αντίληψη της ποσοτικής - οικονομικής ανάπτυξης είναι παραπλανητική.
Από την άλλη πλευρά, τα πράγματα δεν αλλάζουν ουσιαστικά με την προσθήκη στον όρο «ανάπτυξη» επιθετικών προσδιορισμών (οικολογική, βιώσιμη, αειφόρος), αν αυτοί οι χαρακτηρισμοί δεν υποδηλώνουν πράγματι τη συνθετότητα και αλληλεξάρτηση των πολλαπλών διαστάσεων της ανάπτυξης (οικονομική, οικολογική, κοινωνική, πολιτική/θεσμική, πολιτισμική)• αν δεν υποδηλώνουν μια αναπτυξιακή πολιτική που για να ανταποκριθεί στις πολυδιάστατες, σύνθετες, ποιοτικού χαρακτήρα ανάγκες των ανθρώπων, αντιστρατεύεται το κυρίαρχο πνεύμα του σύγχρονου καπιταλισμού, του οποίου η «οικονομική ανάπτυξη» είναι κεντρικό ιδεολογικό εργαλείο. Αυτό το κυρίαρχο πνεύμα της «οικονομικής ανάπτυξης» η «άλλη» ανάπτυξη το αντιστρατεύεται και το υπερβαίνει.
Τέλος, όπως ήδη αναφέρθηκε ούτε και ο όρος «αποανάπτυξη», που προβάλλεται στις μέρες μας από ορισμένους, καλοπροαίρετα αλλά λανθασμένα, ως «η απάντηση» στην «οικονομική ανάπτυξη», αποτελεί πράγματι διέξοδο, έστω και αν υποδηλώνει υπαρκτές αγωνίες για την πορεία των σύγχρονων κοινωνιών. Όταν μέγα τμήμα της ανθρωπότητας στην «περιφέρεια», αλλά και στο «κέντρο» του ενσωματωμένου στο σύγχρονο καπιταλισμό κόσμου μας, στερείται τα στοιχειώδη για την επιβίωσή του, πολύ περισσότερο δεν διαθέτει προσβάσεις, (υλικές υποδομές και μέσα, θεσμούς, κοινωνικές συγκροτήσεις και δομές), προς μια ανθρώπινη, ισόρροπη σε όλες τις διαστάσεις της, δημιουργική κοινωνική ζωή, τότε βέβαια αποτελεί στρέβλωση της κοινωνικής πραγματικότητας και της δυναμικής της η «από-ανάπτυξη» ως η απάντηση στον μονοδιάστατο «οικονομικό», ποσοτικό, κατ' ουσίαν αντικοινωνικό και αντιανθρώπινο χαρακτήρα της καπιταλιστικής «ανάπτυξης». Θα ήταν εξαιρετικά θλιβερό -και αδιέξοδο- η μοναδική απάντηση στην ποσοτική/οικονομική ανάπτυξη να είναι, ότι θα γυρίσουμε τον ποσοτικό δείκτη προς τα κάτω, χωρίς να αλλάζουμε τις κοινωνικές/πολιτικές δομές, το κοινωνικό πλαίσιο, τον τρόπο της ζωής μας, τον χαρακτήρα και τους στόχους της αναπτυξιακής πολιτικής.
Το ζήτημα, ζήτημα υπαρξιακό για την ανθρωπότητα, δεν είναι απλώς πόσα παράγουμε• είναι τι παράγουμε, πώς παράγουμε, για ποιους και για ποιες ανάγκες παράγουμε. Το ζήτημα είναι πώς οργανώνουμε τη ζωή μας, πώς επανακαθορίζουμε τις ανάγκες μας ως κοινωνίες, αλλά και ως υποκείμενα, ώστε να αντιστοιχήσουμε στην πολυδιάστατη, ισόρροπη, ποιοτική ανάπτυξη για την οποία έγινε ήδη λόγος.
Και μια τελευταία γενικού χαρακτήρα σκέψη. Ίσως θα ήταν εξαιρετικά σημαντικό, ίσως σωτήριο για την ανθρωπότητα, να αντιμετωπίζουμε τα σχετικά ζητήματα με νέους όρους. Όρους της εποχής μας. Θα μπορούσαμε για παράδειγμα, αντί να προσθέτουμε σειρά από επιθετικούς προσδιορισμούς στον όρο «ανάπτυξη», να αντικαταστήσουμε αυτόν τον όρο που έχει συνδεθεί με την απλουστευτική αναφορά σε οικονομικούς δείκτες και ποσοτικά μεγέθη. Να μιλήσουμε για ποιοτική πρόοδο, σύνθετη ανέλιξη, κοινωνική αλλαγή, βήματα προς ένα νέο πολιτισμό.
Προς αυτήν την κατεύθυνση που εμπεριέχει τη δυναμική του άλματος προς μια νέα κοινωνική ζωή, αποκτά το πραγματικό της νόημα η πολυδιάστατη αναπτυξιακή πολιτική (οικονομική, οικολογική, κοινωνική, πολιτική/θεσμική, πολιτισμική). Αναπτυξιακή πολιτική βιώσιμη, αειφόρος, ισόρροπη, ποιοτική, «ανθρώπινη ανάπτυξη», (human development), όπως την ορίζουν οι αντίστοιχες εκθέσεις του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Τέλος, αυτή η «ανθρώπινη ανάπτυξη» δεν αρκεί να είναι πολυδιάστατη. Απαντά πράγματι στις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου, στο βαθμό που η αναπτυξιακή πολιτική κατά τρόπο ισόρροπο και δυναμικό συνθέτει λειτουργικά αυτές τις πολλαπλές διαστάσεις της, ώστε αφενός ικανοποιεί τις πολλαπλές ανάγκες των μελών της σύγχρονης κοινωνίας, αφετέρου ωθεί προς μια δημιουργική, απελευθερωτική ανέλιξη.
Γεννάται όμως το διπλό ερώτημα: είναι δυνατόν η «ανθρώπινη ανάπτυξη» αυτού του πολυδιάστατου, ισόρροπου, δυναμικού χαρακτήρα να επιτευχθεί στο πλαίσιο του σύγχρονου καπιταλισμού; Και αν, όπως υποστηρίζω, αυτός ο στόχος δεν είναι εφικτός στο πλαίσιο του σύγχρονου καπιταλισμού, αλλά τελεί σε αντιθετική σχέση προς αυτόν, τότε μπορεί η αναπτυξιακή πολιτική στις μέρες μας στο πλαίσιο του σύγχρονου καπιταλισμού, να εκφράζει και, κυρίως, να υλοποιήσει το περιεχόμενο και τους στόχους «ανθρώπινης ανάπτυξης»;
Κατ' αρχήν η απάντηση φαίνεται αρνητική. Ο σύγχρονος καπιταλισμός, διεπόμενος από τον «οικονομικό νεοφιλελευθερισμό», ως ανάπτυξη διαλαμβάνει αποκλειστικά τα στοιχεία που διασφαλίζουν και προωθούν την ενίσχυση και υψηλή κερδοφορία του κεφαλαίου (πλανητικά επιχειρηματικά δίκτυα, μονοπωλιακό κεφάλαιο, επιβιώσεις οικονομικών δομών του ιμπεριαλισμού με κορωνίδα σήμερα το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο). Υπʼ αυτήν την έννοια ο σύγχρονος καπιταλισμός αντιφάσκει προς την υποτιθέμενη λογική του «ελεύθερου ανταγωνισμού», το ιδεολόγημα ισορροπίας προσφοράς-ζήτησης στην «ελεύθερη αγορά». Το τμήμα του κεφαλαίου που δομείται υπό τη μορφή των «διεθνικών επιχειρηματικών δικτύων», την πλέον προωθημένη δομή στη σύγχρονη επιχειρηματική δράση, το ήδη ιστορικά διαμορφωμένο «μονοπωλιακό κεφάλαιο» και κυρίως η ηγεμονική σήμερα δομή του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, δεν αντιμετωπίζουν την οικονομία της αγοράς ως πεδίο ισόρροπων οικονομικών σχέσεων προσφοράς και ζήτησης και «ελεύθερου ανταγωνισμού», αλλά ως πεδίο ανταγωνισμού μεγαθηρίων• θεωρούν την οικονομία της αγοράς ως μηχανισμό διαχείρισης των ιδιαίτερων συμφερόντων τους. Επεκτείνουν δε αυτόν τον ανταγωνισμό στο σύνολο των πεδίων και δομών της σύγχρονης κοινωνίας• από τον «ελεύθερο ανταγωνισμό» δια μέσου της σχέσης προσφοράς – ζήτησης στο πεδίο της αγοράς που περιγράφουν τα οικονομικά εγχειρίδια, έχουμε οδηγηθεί στη σύγκρουση μεγαθηρίων• σύγκρουση με όλα τα μέσα: στο οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, ιδεολογικό πεδίο.
Κατά συνέπεια, η αντίληψη για την οικονομική ανάπτυξη του ηγεμονεύοντος στις κοινωνίες του σύγχρονου καπιταλισμού μεγάλου κεφαλαίου προσανατολίζεται σχεδόν αποκλειστικά στη διαχείριση της οικονομίας και της κοινωνίας προς διασφάλιση της μεγιστοποίησης των κερδών του. Προωθεί την οικονομική/ποσοτική ανάπτυξη της οικονομίας μόνο στο βαθμό που τούτο συμπίπτει με τις πολιτικές μεγιστοποίησης των κερδών του, καθώς και τη διασφάλισή του από ανταγωνιστικές προς αυτό συγκροτήσεις: κοινωνικές τάξεις, πολιτικές δυνάμεις, κοινωνικές συλλογικότητες, κουλτούρες, εθνικά κράτη• αλλά κυρίως τους ανταγωνιστές του στο πεδίο της σύγκρουσης των «μεγαθηρίων» του σύγχρονου καπιταλισμού.
Υπ' αυτούς τους όρους η ανάπτυξη ως πολυδιάστατη, σύνθετη, ποιοτική, κοινωνική διαδικασία, που εμπεριέχει και την οικονομική / παραγωγική ανάπτυξη ως αναγκαία αλλά επιμέρους διάσταση και μηχανισμό προώθησης της «ανθρώπινης ανάπτυξης», δεν αφορά το σύγχρονο μεγάλο κεφάλαιο και τις πολιτικές του• αντίθετα, εύλογα αντιμετωπίζεται από αυτό με πνεύμα αντιπαλότητας.
Αντίστροφα, για τις υφιστάμενες την ηγεμονία του μεγάλου κεφαλαίου κοινωνικές δυνάμεις, η «ανθρώπινη ανάπτυξη», επειδή ακριβώς αφορά το σύνολο της κοινωνίας και όχι την εξυπηρέτηση επιμέρους συμφερόντων των κυρίαρχων κοινωνικών δυνάμεων, οδηγεί στη σύνθετη, πολυδιάστατη (οικονομική, οικολογική, κοινωνική, πολιτική/θεσμική, πολιτισμική) και ποιοτική κοινωνική ανέλιξη• στοχεύει στην ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας συνολικά, όχι των ηγεμονικών κοινωνικών δυνάμεων• για το παρόν και το μέλλον, όχι στατικά. Έχει αφετηρία τη γειτονιά της μεγαλούπολης και τον οικισμό (τοπική ανάπτυξη), για να συγκροτηθεί δια μέσου πολλαπλών επιπέδων (περιφέρεια, εθνική κοινωνία, υπό συγκρότηση περιφερειακές ενώσεις) στην κατ' ουσίαν «ανθρώπινη ανάπτυξη», που τον οικουμενικό της χαρακτήρα επαγγέλλονται αλλά δεν προωθούν οι αντίστοιχες εκθέσεις του Ο.Η.Ε.
Κατά συνέπεια, η «ανθρώπινη ανάπτυξη» ως πολυδιάστατη κοινωνική ανάπτυξη και οι πολιτικές που αναφέρονται σ' αυτήν δεν είναι ούτε απλώς τεχνοκρατικό σχέδιο, ούτε μόνο κρατική πολιτική πρακτική. Είναι πολιτικές και πρακτικές που επειδή ακριβώς αναφέρονται στην κοινωνία ως σύνολο, υποστηρίζουν εξ αντικειμένου τις κυριαρχούμενες κοινωνικές δυνάμεις και βρίσκονται σε αντιθετική σχέση προς τις πολιτικές των κυρίαρχων κοινωνικών δυνάμεων• Κατά συνέπεια, η συγκρότηση και άσκηση της αναπτυξιακής πολιτικής ανάγεται στο πεδίο της κοινωνικής /ταξικής αντιπαράθεσης κυρίαρχων και κυριαρχούμενων κοινωνικών δυνάμεων. Αντιπαράθεσης που αγγίζει το σύνολο των επιπέδων και σχέσεων της κοινωνίας, είναι δε καθοριστική για το παρόν, αλλά και την προοπτική της.
Υπ' αυτήν την έννοια αυτή «η άλλη» αναπτυξιακή πολιτική στην οποία στο κείμενο αυτό αναφερόμαστε, είναι ταυτόχρονα κοινωνική και πολιτική δράση, αλλά και κοινωνικός σχεδιασμός. Πεδίο επιστημονικής έρευνας και πρακτικής, αλλά και θεμελίωση του οράματος για μια νέα κοινωνική συγκρότηση, καρπό της ιστορικής διαδικασίας υπέρβασης/ανατροπής του σύγχρονου καπιταλισμού.
Είναι προφανές, ότι η πολυδιάστατη, σύνθετη, ποιοτική αναπτυξιακή πολιτική, αποτελεί ουσιώδες μέρος της απάντησης στη δομική κρίση του καπιταλισμού, που είναι επίσης πολυδιάστατη, σύνθετη και ποιοτική, όπως αναφέρθηκε, έστω συνοπτικά και ενδεικτικά, στην εισήγηση αυτού του κειμένου.
*
Οι σκέψεις αυτές για την πολιτική της ανάπτυξης δεν είναι παρά ένα πρώτο σχεδίασμα• μια πρόταση κατεύθυνσης στο πεδίο της κοινωνικής και πολιτικής δράσης της σύγχρονης Αριστεράς στα τόσο σημαντικά θέματα της κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος και της «πολιτικής της ανάπτυξης» ως ως ριζοσπαστικής αιχμής της απάντησης σʼ αυτήν την κρίση. Ένα πρώτο σχεδίασμα που, ελπίζω, ανοίγει τη συζήτηση για θεμελιακά ζητήματα των ημερών μας και τολμά να υποδεικνύει νέους στόχους και μορφές κοινωνικής και πολιτικής πράξης.
ΑΡΧΗ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
RSS