23/09/2011

Έκτακτη σύνοδος ΕΕ, «βιωσιμότητα» ελληνικού χρέους και ευρωζώνης. Εναλλακτική στρατηγική της Αριστεράς - του Γιάννη Τόλιου*

«Εδώ είναι Αττική φαιό νταμάρι, κι ένα πεδίο βολής φθηνό,
που ασκούνται βρίζοντας ξένοι φαντάροι»…

                                                                         Άλκης Αλκαίος

Εισαγωγή

Η έκτακτη σύνοδος της ΕΕ, 21.7.2011 στις Βρυξέλλες, και οι αντιφατικές αξιολογήσεις των αποτελεσμάτων της, δείχνουν ότι η “λύση” που δόθηκε στο ελληνικό δημόσιο χρέος και στην κρίση της ευρωζώνης, ήταν μια προσωρινή “ανάσα”, κάτι σαν “αγορά χρόνου” στην εναγώνια προσπάθεια αναζήτησης εξόδου από το βαθύ τούνελ της καπιταλιστικής κρίσης. Οι ισχυρισμοί του Γ. Παπανδρέου1 περί «μακροχρόνιας διασφάλισης της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους», περί «σημαντικής ελάφρυνσης του βάρους στην ελληνική οικογένεια», περί «ισχυρής ώθησης στην ανάπτυξη», περί «ευρωπαϊκού σχεδίου Μάρσαλ» κ.ά., δεν είναι τίποτα άλλο από τους γνωστούς “παπανδρεϊκούς” βερμπαλισμούς για συγκάλυψη της αντιλαϊκής πολιτικής της κυβέρνησής του. Αντίστοιχα ανεδαφικοί είναι και οι ισχυρισμοί κοινοτικών αξιωματούχων2, οι οποίοι με περισσή υποκρισία εμφανίζουν τις αποφάσεις της συνόδου ως “σωτηρία της Ελλάδας”, ενώ στην ουσία κύριος στόχος τους ήταν η σωτηρία του ευρώ. Πριν καλά-καλά στεγνώσει το μελάνι της συμφωνίας, οι “αγορές” με τις αξιολογήσεις τους, έστειλαν στα “τάρταρα” τα επιτόκια δανεισμού (spreads) της Ιταλίας και Ισπανίας, παρέα με εκείνα της Ιρλανδίας, Πορτογαλίας και Ελλάδας, κάνοντας πιο βαθιά την κρίση της ευρωζώνης.

1. “Επιλεκτική χρεοκοπία” και βιωσιμότητα δημόσιου χρέους

Η επικοινωνιακή “καταιγίδα” κυβέρνησης και ΕΕ που ακολούθησε το ανακοινωθέν της απόφασης, δημιούργησε προσωρινά την εντύπωση ότι η “επιλεκτική χρεοκοπία” αποτελεί… επιτυχία, ότι δεν υπάρχει θέμα πτώχευσης, ότι με την επιμήκυνση του χρόνου εξόφλησης εξασφαλίστηκε η βιωσιμότητα του χρέους, ότι μειώθηκε σημαντικά το βάρος του από τη “συμμετοχή” (μικρό κούρεμα) ιδιωτών επενδυτών (τραπεζών, κ.ά.), ότι υπήρξε σημαντική ελάφρυνση των δαπανών εξυπηρέτησης από τη μείωση επιτοκίων κ.ά. Ωστόσο, μια δεύτερη ανάγνωση της απόφασης, δείχνει ότι εκτός από τις μεγάλες ασάφειες και σκοτεινές πλευρές, δεν εξασφαλίζει τη “βιωσιμότητα” (δυνατότητα εξόφλησης), ενώ προκύπτουν νέες δυσμενείς συνέπειες σε βάρος του ελληνικού λαού και της εθνικής κυριαρχίας της χώρας.

Ειδικότερα σύμφωνα με την απόφαση, η αντιμετώπιση του χρέους θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «αθέτηση πληρωμών με πρωτοβουλία των δανειστών»3, ή «χρεοκοπία με όρους πιστωτών», επιβεβαιώνοντας όσους τον τελευταίο χρόνο τόνιζαν ότι η αποπληρωμή του χρέους δεν ήταν δυνατή και ότι το Μνημόνιο αντί να απέτρεπε θα επιτάχυνε την πτώχευση και ότι χρειάζονταν ριζική στροφή στην οικονομική πολιτική. Από γενική άποψη η “χρεοκοπία/πτώχευση” μιας χώρας (ή επιχείρησης ή φυσικού προσώπου), είναι η κατάσταση αδυναμίας εξόφλησης χρεών. Το κρισιμότερο, ωστόσο, είναι οι πολιτικές διαχείρισης της πτώχευσης, οι οποίες χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες. Σε αυτές που γίνονται με πρωτοβουλία των δανειστών/πιστωτών και αυτές που γίνονται με πρωτοβουλία των χρεωστών/οφειλετών. Η συμφωνία “επιλεκτικής αθέτησης πληρωμών” στην έκτακτη σύνοδο, ήταν μια χρεοκοπία/πτώχευση με πρωτοβουλία των κυριότερων δανειστών της χώρας, και με κύρια επιδίωξη τη μέγιστη δυνατή διασφάλιση των συμφερόντων τους, σε βάρος των οφειλετών/χρεωστών, δηλ. του ελληνικού δημοσίου και του ελληνικού λαού, που καλούνται να πληρώσουν ένα χρέος “μαμούθ”, το οποίο δημιούργησαν οι ιθύνουσες ελίτ (οικονομική, πολιτική, γραφειοκρατική, κλπ), σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο.

Η συγκεκριμένη “αθέτηση/παύση πληρωμών”, για λόγους επικοινωνιακούς αλλά και σκοπιμότητας, ονομάστηκε “επιλεκτική χρεοκοπία” (selective default)4. Στην ουσία πρόκειται για αδυναμία (άρνηση ή αθέτηση) αποπληρωμής μεγάλου μέρους των ομολόγων του ελληνικού δημοσίου που κατέχουν μεγάλοι πιστωτές (τράπεζες και άλλοι επενδυτές), με τους οποίους συμφωνήθηκε η μετάθεση ή μετακύλιση (roll-over) του χρόνου εξόφλησης, καθώς η αλλαγή επιτοκίων και άλλες δεσμεύσεις που έθεσαν οι τελευταίοι. Για τα υπόλοιπα ομόλογα που κατέχουν οι απλοί ιδιώτες, η ΕΚΤ, κ.ά., εξακολουθούν να ισχύουν όσα ίσχυαν (αποπληρωμή στη λήξη τους).

Η διάρκεια μετάβασης από το παλαιό στο νέο καθεστώς, είναι “χρονική περίοδος χρεοκοπίας”, η οποία μπορεί να διαρκέσει μερικές βδομάδες ως μερικούς μήνες, μετά από την οποία υποτίθεται είναι εξασφαλισμένη η “βιωσιμότητα” (δυνατότητα αποπληρωμής) του χρέους. Έτσι με την επιλεκτική χρεοκοπία “χρυσώνεται το χάπι” της πτώχευσης της χώρας, ενώ συσκοτίζονται οι ευθύνες όσων την έφεραν στο σημείο αυτό, μαζί και το Μνημόνιο που η κυβέρνηση παρουσίαζε ως “μονόδρομο” για την αποφυγή της! Από την άλλη, η χρήση του όρου αποσκοπεί σε αποφυγή καταγραφής “πιστωτικού γεγονότος” (credit event) από τους οίκους αξιολόγησης5 και τη μη καταβολή τεράστιων “ασφαλίστρων πιστωτικού κινδύνου” (CDS) σε κερδοσκόπους (τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρίες, θεσμικούς επενδυτές, κ.ά.) που είχαν “στοιχηματίσει” στη χρεοκοπία της6. Η “επιλεκτική χρεοκοπία-πτώχευση” βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη και αποτελεί μέρος της γενικότερης στρατηγικής των πιστωτών, για δήμευση της χώρας και του ελληνικού λαού, στο άμεσο και απώτερο μέλλον.

2. Οι βασικοί άξονες της απόφασης της έκτακτης συνόδου

Τα κυριότερα σημεία της απόφασης της έκτατης συνόδου που αφορούν την “επιλεκτική χρεοκοπία”, η οποία ας σημειωθεί είναι αρκετά περίπλοκη και ασαφής σε κρίσιμα σημεία (λόγω προσπάθειας συγκερασμού ανταγωνιστικών συμφερόντων), πολύ συνοπτικά είναι τα εξής7:

Α) Παροχή νέου δανείου στην Ελλάδα από την “τρόικα”, ύψους 109 δις ? (χωρίς να είναι βέβαιη η συμμετοχή του ΔΝΤ). Το νέο δάνειο που θα εκταμιευτεί μέχρι τέλος 2014, αποτελείται κατά ένα μέρος (45 δις) από το υπόλοιπο του περυσινού δανείου των 110 δις που δεν έχει ακόμα εκταμιευτεί, ενώ τα υπόλοιπα 64 δις ? από νέο δανεισμό. Το νέο δάνειο θα είναι 34 δις μετρητά, 35 δις εγγυήσεις, 20 δις χρηματοδότηση προγραμμάτων επαναγοράς ομολόγων και 20 δις για κεφαλαιακή ενίσχυση των ελληνικών τραπεζών. Το επιτόκιο προβλέπεται σε 3,5%, κάτι μικρότερο από το 4,5% του περυσινού δανείου (χωρίς να έχει διευκρινισθεί αν θα αφορά το σύνολο των 110 δις), ενώ ο χρόνος αποπληρωμής θα είναι 15-30 έτη με δεκαετή περίοδο χάριτος. Η μικρή ανακούφιση από το χαμηλότερο επιτόκιο (εκτιμάται 3 δις), στην πράξη εκμηδενίζεται διότι η περίοδος χάριτος αφορά μόνο τα χρεολύσια και όχι τους τόκους, οι οποίοι ως γνωστόν αποτελούν το κύριο μέρος των δόσεων ενός δανείου την πρώτη περίοδο εξυπηρέτησής του.

Β) Εθελοντική ανταλλαγή ομολόγων, λήξεως 2011 ως τέλος 2019, που κατέχουν τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες και άλλοι μεγάλοι επενδυτές, με νέα ομόλογα μεγαλύτερης διάρκειας 15-30 ετών. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της «Διεθνούς Ένωσης Τραπεζών» (Institute of International Finance – I.I.F.) που έκανε τις σχετικές διαπραγματεύσεις, κατά την ανταλλαγή θα συμμετάσχουν ελληνικές και ξένες τράπεζες και ελληνικά ασφαλιστικά ταμεία, που κατέχουν συνολικά το 90% των ομολόγων λήξεως ως τέλους 2019, συνολικής αξίας 135 δις ? (54 δις ως το 2014 και 81 δις ως το 2019). Το πρόγραμμα “εθελοντικής ανταλλαγής” προσφέρει τέσσερις επιλογές από τις οποίες κάθε τράπεζα μπορεί να κάνει χρήση δύο. Πρώτον, άμεση ανταλλαγή ομολόγων στο 100% της αξίας, με νέα διάρκειας 30 ετών και σταθερό επιτόκιο 4,5%. Δεύτερον, ανταλλαγή ομολόγων στη λήξη τους, στο 100% της αξίας, με σταθερό επιτόκιο 4,5%, με νέα διάρκειας 30 ετών. Τρίτον, ανταλλαγή ομολόγων στο 80% της αξίας, με νέα διάρκειας 30 ετών, με σταθερό επιτόκιο 6,42%. Τέλος, ανταλλαγή ομολόγων στο 80% της αξίας, με νέα 15ετούς διάρκειας, με σταθερό επιτόκιο 5,9%. Στις τρεις πρώτες περιπτώσεις τα νέα ομόλογα θα έχουν εγγύηση 100% από το EFSF και βαθμολογία ΑΑΑ, ενώ στην τέταρτη, η εγγύηση θα φθάνει το 40%, με δεσμευμένα κεφάλαια που θα δανείσει το EFSF στην Ελλάδα.

Οι τρεις πρώτες περιπτώσεις, αποτελούν “χρυσή ευκαιρία” για τις τράπεζες, ώστε να ξεφορτωθούν ομόλογα πολύ χαμηλής αξιοπιστίας για ομόλογα ανώτατης αξιοπιστίας. Το ύψος του επιτοκίου θα είναι μεσοσταθμικά πάνω από 5%, υψηλότερο από το μέσο όρο των παλαιών ομολόγων. Το τελικό αποτέλεσμα της ανταλλαγής στο βαθμό που προχωρήσει σύμφωνα με το σχέδιο, θα είναι μικρή μείωση (κούρεμα) του χρέους (γύρω στο 20%), για όσα ομόλογα τραπεζών συμμετέχουν στο σχέδιο, ενώ θα λάβουν ως ανταλλάγματα ισχυρές εγγυήσεις εξόφλησης και υψηλότερα επιτόκια. Οι ελληνικές τράπεζες και ελληνικά ασφαλιστικά ταμεία, θα υποστούν “κούρεμα” της τάξεως των 5-6 δις και 4-5 δις αντίστοιχα. Ωστόσο οι τράπεζες θα έχουν ως αντιστάθμισμα του “κουρέματος”, προνομιακή χρηματοδότηση από το ΕΚΤ (επιπλέον ρευστότητα 35 δις ? με εγγύηση της ΕΕ), καθώς και δυνατότητα στήριξης από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, ενώ τα ασφαλιστικά ταμεία θα αναπληρώσουν τις απώλειες με… μείωση συντάξεων!

Γ). Εκτός από την εθελοντική ανταλλαγή ομολόγων και την επιμήκυνση της εξόφλησης, προβλέπεται επαναγορά ομολόγων από τη δευτερογενή αγορά σε μειωμένη τιμή από το «Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας» (EFSF), με διάθεση ποσού 20 δις ? (από το νέο δάνειο) για ομόλογα ονομαστικής αξίας 32,5 δις. Πρόκειται για ένα θετικό μέτρο, που θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στη μείωση του χρέους, αν δεν υπήρχαν δύο εμπόδια. Λιγοστά διαθέσιμα κονδύλια λόγω αντιρρήσεων της Γερμανίας, ενώ κάθε επαναγορά θα είναι υπό την έγκριση της ΕΚΤ. Το EFSF θα παρέχει επίσης εγγυήσεις για την εξόφληση των νέων ομολόγων που θα ανταλλαγούν με τα παλιά. Τα συνολικά οφέλη από την ανταλλαγή των ομολόγων υπολογίζονται σε 13,5 δις ?, ενώ από την αγορά ομολόγων στη δευτερογενή αγορά σε 12,5 δις ?. Δηλαδή το δημόσιο χρέος θα μειωθεί συνολικά κατά 26 δις ή 7,4% του ΑΕΠ, αντί 12% που ισχυρίζεται ο πρωθυπουργός (παίζοντας με το ύψος του επιτοκίου προεξόφλησης)8. Σε κάθε περίπτωση η μικρή μείωση του χρέους δεν διασφαλίζει τη “βιωσιμότητα” (δυνατότητα εξόφλησης διαχρονικά). Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2012, το χρέος χωρίς το νέο πακέτο, θα ανέλθει στο 172% του ΑΕΠ, ενώ με το νέο πακέτο θα ανέλθει στο 159% του ΑΕΠ. Επίσης το 2016 με την εφαρμογή της νέας συμφωνίας, το χρέος θα ανέλθει σε 119% του ΑΕΠ σε σχέση με 143% που θα ήταν χωρίς αυτή9. Άρα η δυνατότητα εξόφλησης παραμένει προβληματική. Για να γίνει “βιώσιμο” (εξοφλήσιμο) χρειάζεται “κούρεμα” κατά το μεγαλύτερο μέρος ή τουλάχιστον στο 50%.

Δ). Αναπόσπαστο στοιχείο της απόφασης της ΕΕ, είναι η ρητή δέσμευση της ελληνικής κυβέρνησης να προχωρήσει χωρίς καθυστερήσεις την εφαρμογή του λεγόμενου «μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής προσαρμογής» (περικοπές μισθών, συντάξεων, κοινωνικών δαπανών, κ.ά., ύψους περίπου 30 δις ?), καθώς και του προγράμματος ιδιωτικοποίησης δημοσίων επιχειρήσεων και δημόσιας περιουσίας (ύψους 50 δις ?), ως το 2015. Επίσης από ορισμένες χώρες (Ολλανδία, Φιλανδία, κ.ά.), έχει τεθεί θέμα “πρόσθετων εγγυήσεων” στα νέα ομόλογα, μια απαίτηση που έκανε δεκτή η κυβέρνηση, χωρίς ωστόσο να διευκρινισθεί ποια δυσμενή μορφή θα έχει (ενυπόθηκες διασφαλίσεις, κ.ά.). Τέλος το νέο δάνειο θα συνοδευθεί από ένα νέο Μνημόνιο μακρόχρονης διάρκειας (πάνω από 30 χρόνια), που σημαίνει τουλάχιστον μέχρι το 2040, ότι οι βασικές αποφάσεις, οικονομικής, κοινωνικής, αναπτυξιακής, κ.λπ., πολιτικής, θα καθορίζονται από τις Βρυξέλλες.

Για το τελευταίο δεν αφήνουν αμφιβολίες οι κυνικές δηλώσεις κορυφαίων κοινοτικών αξιωματούχων, ότι η εθνική κυριαρχία της χώρας θα περιοριστεί δραστικά. Χαρακτηριστικά, σε συνέντευξή του στο περιοδικό Stern, ο υπουργός οικονομικών της Γερμανίας, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, δήλωσε ότι «ένα κράτος με προβλήματα που του προσφέρεται βοήθεια, πρέπει να εκχωρήσει μέρος των κυριαρχικών του δικαιωμάτων στην ΕΕ». Δηλαδή μετατροπή τους κάτι σαν “οικονομικά προτεκτοράτα” της Γερμανίας. Επίσης σε επιστολή που δημοσίευσε το Reuters, ο Σόιμπλε θέτει όρια στην επαναγορά ομολόγων από το EFSF, τονίζοντας ότι «η επαναγορά ομολόγων πρέπει να λάβει χώρα υπό πολύ αυστηρές προϋποθέσεις» και ότι «η γερμανική ομοσπονδιακή κυβέρνηση απορρίπτει τη χορήγηση “λευκής επιταγής” για μεγάλες αγορές ομολόγων στη δευτερογενή αγορά»10.

Ε). Τέλος όσον αφορά τη φιλολογία περί “ευρωπαϊκού σχεδίου Μάρσαλ”, πρόκειται για καθαρά επικοινωνιακό τρυκ, διότι ούτε αναφορά γίνεται στο τελικό κείμενο απόφασης, ούτε καμιά σχέση έχει με την πραγματικότητα. Τα κοινοτικά κονδύλια που δικαιούται η Ελλάδα στα πλαίσια του ΕΣΠΑ και η απορρόφησή τους έχει “κολλήσει” (υπόλοιπο περίπου 15 δις ?) λόγω αδυναμίας εθνικής συμμετοχής, βαφτίζονται τώρα αναπτυξιακή βοήθεια, μαζί και ένα δάνειο 2 δις ? από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων που βρίσκεται σε εκκρεμότητα11. Στα παραπάνω εντάσσεται και η πιθανή συμμετοχή ιδιωτών σε κάποιες επενδύσεις, με τους Γερμανούς να παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο.

Ας σημειωθεί, ως δείγμα του “με το αζημίωτο” ενδιαφέροντος ευρωπαϊκών εταιριών για “μπίζνες” στην Ελλάδα, ότι ήδη στην τακτική σύνοδο κορυφής της ΕΕ τον Ιούνιο του 2011, αποφασίστηκε η σύνδεση του “πακέτου διάσωσης” της Ελλάδας με τους πόρους από τα διαρθρωτικά ταμεία. Στα πλαίσια αυτά ο υπουργός Οικονομίας της Γερμανίας Φίλιπ Ρέσλερ, συγκάλεσε στο Βερολίνο “Σύνοδο Επενδύσεων” με συμμετοχή 20 επιχειρηματικών συνδέσμων της γερμανικής οικονομίας, παρουσιάζοντας σχέδιο από 16 σημεία που το ονόμασε «Επενδυτική και Αναπτυξιακή Επίθεση στην Ελλάδα». Οι τομείς ενδιαφέροντος είναι της ενέργειας και κυρίως των ανανεώσιμων πηγών (ΑΠΕ), ο τουρισμός, οι τηλεπικοινωνίες, οι μεταφορές, συμμετοχή στο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, παροχή τεχνογνωσίας, κ.ά. Επίσης σύμφωνα με τα ίδια δημοσιεύματα, ο γερμανός υπουργός έκανε λόγο «για δημιουργία (στην Ελλάδα) ειδικών περιφερειών, που θα υπόκεινται σε “ειδικό καθεστώς”, με δικό τους εργατικό δίκαιο, ιδιαίτερο φορολογικό σύστημα, καθώς και ειδικό τρόπο σχεδιασμού των επιχειρήσεων. Όλα αυτά υπό την αιγίδα ενός εντεταλμένου της κυβέρνησης ο οποίος θα βρίσκεται στην αποκλειστική υπηρεσία των ξένων επενδυτών»12.

Η μόνη “απλόχερη” ρύθμιση που έκαναν οι “σωτήρες” της τρόικας στις Βρυξέλες, ήταν η μείωση της εθνικής συμμετοχής σε ορισμένα έργα (από 25% σε 15%) και αυτό πάλι με το …αζημίωτο. Η διάθεση όμως των κονδυλίων και η επιλογή των έργων, θα είναι υπό την αυστηρή επιτήρηση της ΕΕ (κυρίως της Γερμανίας), μέσω της “ειδικής ομάδας διοίκησης” (task force), που προβλέπεται να δημιουργηθεί13.

Η “ειδική ομάδα διοίκησης” ή “ομάδα κρούσης” της Κομισιόν, θα “συνδράμει” τους υπουργούς και την ελληνική διοίκηση στην εφαρμογή του Μεσοπρόθεσμου και στην “αξιοποίηση” των κονδυλίων του ΕΣΠΑ. Ειδικότερα, θα εντοπίζει σε “συνεργασία” με την ελληνική κυβέρνηση, τα προβλήματα στις δομές της δημόσιας διοίκησης και θα εισηγείται στους υπουργούς παρεμβάσεις. Θα συμφωνούν μαζί για τις αλλαγές και τα χρονοδιαγράμματα υλοποίησης και θα ζητούν, αν κρίνεται απαραίτητο, περαιτέρω τεχνική βοήθεια από τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης ή θα προσλαμβάνουν ειδικούς από την εγχώρια ή ευρωπαϊκή αγορά. Θα συντονίζουν τους υπουργούς και τα υπουργεία για την υλοποίηση αυτών των δράσεων και θα υποβάλλουν ανά τρίμηνο εκθέσεις προόδου στην Κομισιόν. Εάν διαπιστώνονται αποκλίσεις από τους στόχους και τα συμφωνηθέντα, θα εκδίδουν έκτακτες προειδοποιήσεις, κ.ά.

Συνεπώς, πέρα από την τεχνική βοήθεια, η “ομάδα κρούσης” θα έχει ρόλο ελεγκτικό και χάραξης κατευθύνσεων, καθώς και έγκαιρης προειδοποίησης της Κομισιόν. Η πρώτη έκθεση για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, ώστε να επιταχυνθεί η υλοποίηση του Μεσοπρόθεσμου και η απορρόφηση των πόρων του ΕΣΠΑ, θα πρέπει να παραδοθεί στην Κομισιόν και στις ελληνικές αρχές ως τέλος Οκτωβρίου 201114. Με λίγα λόγια η “ομάδα κρούσης” θα λειτουργεί ως άτυπη υπερκυβέρνηση, με “τοποτηρητές” σε κάθε υπουργείο, παίρνοντας εντολές από την Κομισιόν, δίνοντας κατευθύνσεις στην ελληνική διοίκηση, και τελική αναφορά απʼ ευθείας στην ΕΕ. Νομίζω ότι αντί άλλων σχολίων, ταιριάζουν στη συγκεκριμένη περίπτωση απόλυτα, οι στίχοι του Άλκη Αλκαίου: «Εδώ είναι Αττική φαιό νταμάρι, κι ένα πεδίο βολής φθηνό, που ασκούνται βρίζοντας ξένοι φαντάροι»!

3. Ασάφειες και αβεβαιότητες στην εφαρμογή της συμφωνίας

Ακόμα κι αν παραβλέψουμε προς στιγμή τις αρνητικές προεκτάσεις της συμφωνίας, η μικρή ανάσα που δίνει στην πίεση αποπληρωμής του χρέους προϋποθέτει πολλά “εάν” και “εφʼ όσον”, που κάνουν άκρως προβληματική την υλοποίησή της, ενώ παράλληλα έχουμε αδιευκρίνιστα σημεία που θα ρυθμιστούν σίγουρα προς το δυσμενέστερο, στην τελική φάση. Κατʼ αρχήν η συμμετοχή των τραπεζών στην ανταλλαγή ομολόγων ύψους 135 δις ?, κυρίως ξένων, δεν είναι εξασφαλισμένη15. Μέχρι τώρα ο κύριος όγκος των ομολόγων που προβλέπεται να γίνει ανταλλαγή, είναι ελληνικών τραπεζών και ασφαλιστικών ταμείων16. Επίσης η συμμετοχή του ΔΝΤ δεν είναι δεδομένη τουλάχιστον στο ύψος που ήταν στο πρώτο δάνειο (κατά 1/3), λόγω των αντιδράσεων ορισμένων χωρών17. Επίσης δεν είναι δεδομένη η υιοθέτηση της συμφωνίας από όλες τις χώρες της ευρωζώνης. Είναι λογικό σε συνθήκες έντασης της κρίσης, η Ιταλία ή η Ισπανία να έχουν αντιρρήσεις να δανείσουν την Ελλάδα με μικρότερα επιτόκια, όταν οι ίδιες πρέπει να δανείζονται με υψηλότερα από τις αγορές! Τέλος, προβληματική είναι και η τήρηση στην πράξη των δεσμεύσεων της ελληνικής κυβέρνησης, για εφαρμογή του Μεσοπρόθεσμου και των ιδιωτικοποιήσεων (ΔΕΚΟ και δημόσιας περιουσίας). Το πρόβλημα δεν είναι η ψήφιση νέων νόμων και ρυθμίσεων αλλά η πρακτική εφαρμογή τους, η οποία προσκρούει τόσο στις ανεπάρκειες του κρατικού μηχανισμού που γίνεται όλο και πιο δυσλειτουργικός μετά τα συνεχή μέτρα αποδιάρθρωσής του, όσο και εξαιτίας των λαϊκών αντιδράσεων, οι οποίες προβλέπεται να ενταθούν στο εγγύς μέλλον, με πολύμορφες ενεργητικές και παθητικές μορφές αντίστασης.

Τα μέτρα “κοινωνικής αντεπανάστασης” που εφαρμόζουν κυβέρνηση και τρόικα, σε βάρος του λαϊκού εισοδήματος και των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων, βαθαίνουν την ύφεση, την ανεργία, τη φτώχεια, την κοινωνική περιθωριοποίηση και παραγωγική παρακμή. Επίσης, όλοι οι στόχοι μείωσης του ελλείμματος συνεχώς εκτροχιάζονται. Τα στοιχεία του α΄ εξαμήνου 2011, δείχνουν απόκλιση 4,5-5 δις ? στα έσοδα και δαπάνες του προϋπολογισμού, άρα θα χρειαστούν πρόσθετα μέτρα στο 2011. Από την άλλη, η ανεργία αυξάνει συνεχώς (τα επίσημα στοιχεία μιλούν για 16,6% και 1.000.000 ανέργους, ενώ στους νέους η ανεργία έφθασε 40% και στις γυναίκες 20%). Η βιομηχανική παραγωγή συνεχίζει την “κατηφόρα” (το α΄ εξάμηνο ξεπέρασε το -13%), όπως και το ΑΕΠ τα τελευταία χρόνια (-2,7% το 2009, -4,5% το 2010 και -7% το α΄ εξάμηνο του 2011). Αυξάνει επίσης ο αριθμός των “λουκέτων”, των ακάλυπτων επιταγών (αύξηση κατά 50%) και των ληξιπρόθεσμων δανείων (σύνολο ληξιπρόθεσμων 230 δις, από τα οποία 120 δις επιχειρήσεων, 80 δις στεγαστικών και 30 δις καταναλωτικών). Τέλος, συνεχίζεται η επίθεση στο εισόδημα μισθωτών και συνταξιούχων με νέες περικοπές (επικουρικών και αγροτικών συντάξεων, 50% επιδομάτων στο δημόσιο, απολύσεις, κ.ά.), καθώς στις κοινωνικές δαπάνες (παιδείας, υγείας, πρόνοιας), ενώ αυξάνονται οι έμμεσοι φόροι (ο ΦΠΑ σε βασικά είδη έφθασε 23%). Όλα αυτά έχουν άμεσο αντίκτυπο στη διεύρυνση της φτώχειας (οι άστεγοι αυξήθηκαν κατά 25%, οι αυτοκτονίες κατά 20%, ένα στα δέκα νοικοκυριά είναι χωρίς ρεύμα, κ.ά.), και στις καταστάσεις “καμένης γης” που βιώνει η ελληνική κοινωνία, εξαιτίας της ανάλγητης ταξικής πολιτικής, κυβέρνησης και τρόικας και όλων των αστικών δυνάμεων.

4. Μετέωρη η βιωσιμότητα ευρωζώνης και ευρώ

Συμπερασματικά και κρίνοντας συνολικά τη συμφωνία, διαπιστώνουμε ότι δεν εξασφαλίζει ούτε “βιώσιμη” λύση στο ελληνικό χρέος, ούτε στην ευρωζώνη, σε πείσμα των θριαμβολογιών ότι «οι αποφάσεις αποτελούν ορόσημο για την Ελλάδα και την Ευρώπη», ότι «παρά τις δυσκολίες γίνονται αναγκαστικά βήματα της “οικονομικής διακυβέρνησης” της ευρωζώνης προς τη σωστή κατεύθυνση», ότι «αργά ή γρήγορα θα υιοθετηθεί η ιδέα του ευρωομολόγου»18, κ.ά. Οι εξελίξεις του τελευταίου χρόνου έχουν απεναντίας πλήξει σε βάθος και ίσως ανεπανόρθωτα την υπόθεση της ευρωπαϊκής ενοποίησης, από τη στιγμή που διαφάνηκε πλέον καθαρά στη μεγάλη πλειοψηφία των ευρωπαίων πολιτών, ότι κυρίαρχο στοιχείο της προωθούμενης “ευρωπαϊκής ενοποίησης”, είναι η επιβολή της θέλησης των ισχυρών και ιδιαίτερα της Γερμανίας, για εξασφάλιση των οικονομικών της συμφερόντων και εδραίωση της ηγεμονίας της στην Ευρώπη. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση της καγκελάριου Άνγκελα Μέρκελ, ότι «αυτά που τώρα δίνουμε εμείς οι Γερμανοί για τη σταθερότητα του ευρώ, θα τα πάρουμε πίσω στο πολλαπλάσιο»19.

Προφανώς αυτή η λογική δεν μπορεί να αποτελέσει φερέγγυο όχημα οικοδόμησης της “Ενωμένης Ευρώπης” των λαών και των εργαζόμενων, ούτε κανένας είναι διατεθειμένος να την υπερασπιστεί με εξαίρεση τις ιθύνουσες ελίτ. Οι αποφάσεις της έκτακτης συνόδου, όπως και οι πρόσφατες συμφωνίες Μέρκελ-Σαρκοζί20, δεν αλλάζουν την νεοφιλελεύθερη αρχιτεκτονική της ευρωζώνης με όλα τα παλιά και νέα υποστυλώματά της (ΕΚΤ, Σύμφωνο Σταθερότητας, Μηχανισμός Στήριξης, Σύμφωνο για το Ευρώ, κ.ά.), ούτε διασφαλίζουν τη βιωσιμότητά της ακόμα και με όρους κεφαλαίου. Ειδικότερα, η προσπάθεια διατήρησης ενιαίου νομίσματος μεταξύ οικονομιών διαφορετικού επιπέδου ανταγωνιστικότητας, χωρίς την ύπαρξη κοινής οικονομικής πολιτικής και γενικότερα χωρίς ομοσπονδιακή δομή σε όλα τα επίπεδα, δεν είναι σε θέση να επιβιώσει μακροπρόθεσμα. Ωστόσο, για τους λαούς και τους εργαζόμενους της ΕΕ, δεν είναι αυτό που εκπληρώνει τα οράματα τους.

5. Η εναλλακτική απάντηση της Αριστεράς

Με αφετηρία την υπεράσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων που “εν μια νυκτί” ξηλώνουν οι πολιτικές του Μνημονίου γυρίζοντας τις εργασιακές σχέσεις στις αρχές του 1900, γίνεται όλο και πιο επιτακτική η ανάγκη συνολικής ανατροπής της κυριαρχίας του χρηματιστικού κεφαλαίου σε κάθε χώρα και συνολικά στην ευρωζώνη και ΕΕ, με ορίζοντα τη σοσιαλιστική προοπτική21. Ειδικότερα, η αντιμετώπιση του δημόσιου χρέους στην Ελλάδα, προϋποθέτει αμφισβήτηση και άρνηση πληρωμής, ιδιαίτερα του “απεχθούς χρέους”22, με την εισαγωγή μιας νέας Σεισάχθειας, ώστε να ανοίξει ο δρόμος της παραγωγικής και κοινωνικής αναζωογόνησης της ελληνικής κοινωνίας. Χρειάζεται δηλαδή εφαρμογή πολιτικής “αθέτησης πληρωμών με όρους κοινωνίας” και διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του χρέους. Επίσης χρειάζεται αποδέσμευση από την ευρωζώνη και ανάκτηση του δικαιώματος άσκησης της οικονομικής πολιτικής με βάση το συμφέρον της χώρας. Χρειάζεται άμεση εθνικοποίηση του τραπεζικού συστήματος (δεν υφίσταται θέμα αποζημιώσεων διότι οι τραπεζίτες τα έχουν πάρει… πολλαπλάσια) και επιστροφή στον έλεγχο του δημοσίου επιχειρήσεων που ιδιωτικοποιήθηκαν, καθώς και επέκτασή τους σε νέους στρατηγικούς τομείς. Επίσης εφαρμογή ολοκληρωμένου ανορθωτικού προγράμματος παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας με εκτεταμένες δημόσιες επενδύσεις για δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και δραστική μείωση της ανεργίας. Διασφάλιση αγοραστικής δύναμης μισθών και συντάξεων, ριζοσπαστική φορολογική μεταρρύθμιση με φορολογία των “εχόντων και κατεχόντων”, αύξηση κοινωνικών δαπανών και ορθολογική διαχείριση δημοσίων πόρων. Βαθύς εκδημοκρατισμός του κράτους, εργατικός και λαϊκός έλεγχος, ενίσχυση πολιτιστικής δημιουργίας, φροντίδα στο περιβάλλον, πολιτική ισότιμης και αμοιβαίας επωφελούς συνεργασίας με όλες τις χώρες, κ.ά.

Μια τέτοια πολιτική δεν μπορεί να εφαρμοστεί από τις δυνάμεις του δικομματισμού και τους “πρόθυμους” υποστηρικτές του. Χρειάζεται ανάδειξη μιας λαϊκής κυβέρνησης με πυρήνα τις δυνάμεις της ριζοσπαστικής αριστεράς και ένα ισχυρό λαϊκό κίνημα στήριξής της και δραστήριας παρέμβασης. Βασικός όρος για τη δημιουργία των κοινωνικών και πολιτικών προϋποθέσεων ανάδειξης μιας τέτοιας κυβέρνησης, είναι η κοινή δράση των δυνάμεων της Αριστεράς, παράλληλα με την ανάπτυξη ισχυρού κινήματος αντίστασης στις πολιτικές του Μνημονίου, που θα οδηγεί στη συνολική αμφισβήτηση και ανατροπή του συστήματος κυριαρχίας του χρηματιστικού κεφαλαίου και θα ανοίγει δρόμους για γενικότερες ανατροπές σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με τη συντονισμένη δράση των λαών και των εργαζόμενων. Σε αυτό το πλαίσιο και με αυτό το όραμα, υπάρχει ελπιδοφόρα προοπτική για τη νέα γενιά και συνολικά την ελληνική κοινωνία.

Σημειώσεις

1. www.in.gr, 21.7.2011.

2. euro2day.gr, 21.7.2011.

3. Λαπαβίτσας, Κ., «Ο πραγματικός απολογισμός της συνόδου της κορυφής της ευρωζώνης», www.iskra.gr, 27.7.2011.

4. Η ανακοίνωση της συμφωνίας, οδήγησε σε υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας από τους οίκους αξιολόγησης (Standard & Poorʼs, Moodyʼs και Fitch). Η Standard & Poorʼs υποβάθμισε την Ελλάδα στην κατηγορία CC από CCC που ήταν, δηλαδή στην προτελευταία θέση του πίνακα που αντιστοιχεί σε «επιλεκτική αθέτηση αποπληρωμής υποχρεώσεων» (selective default), διατηρώντας παράλληλα αρνητικές τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας, κάτι που αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο μιας νέας υποβάθμισης στο μέλλον (Εξπρές, 28.7.2011). Η Fitch από την πλευρά της χαρακτήρισε προς το ευγενικότερο την υποβάθμιση της Ελλάδας ως «περιορισμένη χρεοκοπία» (restrictive default), τονίζοντας ότι στο μέλλον ίσως την επαναφέρει στην θέση CCC και προχωρήσει σε αναβάθμισή της όταν ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις ανταλλαγής ομολόγων (Εξπρές, 23.7.2011).

5. Οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης είναι αμερικάνικες ιδιωτικές εταιρείες που προβαίνουν σε αξιολογήσεις (υποτίθεται “αμερόληπτες”) της πιστοληπτικής ικανότητας κρατών και επιχειρήσεων, με βάση μια κλίμακα αξιολόγησης που αρχίζει από το ΑΑΑ και φθάνει ως το C (επίσημη χρεοκοπία). Η αξιολόγηση μιας χώρας σε επίπεδο “επιλεκτικής χρεοκοπίας”, δεν συνεπάγεται απαραίτητα και την ύπαρξη “πιστωτικού επεισοδίου” (credit event). Σύμφωνα με τον Ντέιβιντ Γκιν, πρόεδρο του Διεθνούς Συνδέσμου Συμφωνιών Ανταλλαγής και Παραγώγων (ISDA), όταν υπάρχει εθελοντική συμμετοχή ανταλλαγής χρηματοπιστωτικών παραγώγων, δεν υφίσταται θέμα πιστωτικού επεισοδίου και ενεργοποίησης αντίστοιχα των “συμβολαίων πιστωτικού κινδύνου” (CDS). Τον τελικό λόγο για την εκτίμηση πιστωτικού επεισοδίου έχει η ISDA (Εξπρές, 23.7.11).

6. Η συνολική αξία των “συμβολαίων πιστωτικού κινδύνου” (CDS) επί του ελληνικού χρέους, υπολογίζεται περίπου σε 70 δις ?, αλλά η καθαρή αξία τους είναι μικρότερη (6-7 δις), καθώς αφαιρούνται οι ενδιάμεσες αγοραπωλησίες “στοιχημάτων”. Ο αριθμός των επενδυτών CDS υπολογίζεται σε 800-1000, ενώ για τη συμμετοχή τους σε αγοραπωλησία CDS προϋποθέτει διάθεση κεφαλαίων ύψους 5-6 εκατ. ?. Αν η αγορά των CDS στην Ελλάδα ήταν αναπτυγμένη, θα έπρεπε τα επενδυτικά χαρτοφυλάκια να άγγιζαν τα 700 δις ?. Στις αναπτυγμένες αγορές, η αξία των συναλλαγών σε CDS είναι πολύ μεγάλη. Για παράδειγμα στις ΗΠΑ στα μέσα 2008, με δημόσιο χρέος 10 τρις $, τα CDS ήταν 15,5 τρις $, ενώ η συνολική αγορά παραγώγων ήταν 180 τρις $ (Καθημερινή, 31.7.2011) Σε παγκόσμιο επίπεδο η αγορά CDS στις αρχές 2009, ξεπερνούσε 38 τρις $ ενώ το παγκόσμιο ΑΕΠ ήταν γύρω στα 55 τρις.

7. Για αναλυτικότερη αναφορά βλέπε σχετικά: «European Council, Press Release, Information on International Iinstitute of Finance (I.I.F) offer and Dept-By-Back scheme for Greece. www.europeancouncil.europa.eu/the-precident/prees-release-(new.aspx

8. Καθημερινή, 24.7.2011. Για αναλυτικότερη αποτίμηση της πραγματικής μείωσης του χρέους σε ποσοστό του ΑΕΠ βλέπε, www.iskra.gr, 26.7.2011, Διαχειριστής, «Η συμμετοχήτων τραπεζών στο πρόγραμμα της Συνόδου: Ληστεία με εγγυήσεις».

9. Ελευθεροτυπία, 24.7.2011

10. Ελευθεροτυπία, 28.7.2011.

11. Καθημερινή, 24.7.2011.

12. Με αφορμή αυτά τα δημοσιεύματα ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Ν. Χουντής, κατάθεσε ερώτημα στην Κομισιόν (27.7.2011) σημειώνοντας ότι «το Μνημόνιο και το Μεσοπρόθεσμο πλαίσιο και η τελευταία συμφωνία των Βρυξελλών, δείχνουν το πραγματικό τους πρόσωπο». Πρόκειται για «λεηλασία του δημόσιου πλούτου, δημιουργία ζωνών εργασιακού μεσαίωνα και φορολογικής ασυλίας, τα οποία είναι συμβόλαια-συμφωνίες για την ανεξέλεγκτη δράση του γερμανικού κυρίως κεφαλαίου στην Ελλάδα… Η λύση στο πρόβλημα της ανάπτυξης δεν είναι η “κινεζοποίηση” της ελληνικής περιφέρειας και της Ελλάδας συνολικά, αλλά η ανατροπή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών της Ευρώπης και της ελληνικής κυβέρνησης».

13. Η “ειδική ομάδα διοίκησης” (task force), θα αποτελείται από 25 εμπειρογνώμονες της Κομισιόν. Τη σύστασή της εισηγήθηκε ο πρόεδρος της Κομισιόν Εμ. Μπαρόζο, ενώ υπεύθυνος για τη συγκρότησή της είναι ο Επίτροπος Οικονομικών της ΕΕ Όλι Ρεν. Ως επικεφαλής της “ομάδας” επελέγη ο Χορστ Ράιχενμπαχ, μέχρι πρότινος διευθυντής σε θέματα προϋπολογισμού της Κομισιόν, ενώ δεύτερος και τρίτος στην ιεραρχία, έχουν οριστεί ο Ντέιβιντ Ράιτ και ο Γιόργκεν Χόλκμβιστ και οι δύο σύμβουλοι του Εμ. Μπαρόζο (Καθημερινή, 31.7.2011).

14. Καθημερινή, 31.7.2011.

15. Σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση Τραπεζών (I.I.F.), γύρω στις 30 τράπεζες έχουν μέχρι τώρα δηλώσει συμμετοχή στο σχέδιο ανταλλαγής ομολόγων (που κατέχουν ομόλογα 64 δις ?), ενώ πολλές παραμένουν επιφυλακτικές. Άρα έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μας μέχρι την κάλυψη των 135 δις που προβλέπει το σχέδιο. Από τις τράπεζες που δήλωσαν συμμετοχή 4 είναι ελληνικές (Εθνική, Alpha, Eurobank και Πειραιώς), 2 κυπριακές (Τράπεζα Κύπρου και Ελληνική, ενώ η Marfin το «εξετάζει»), 4 γερμανικές, 3 γαλλικές, 3 ελβετικές, 2 αγγλικές, 2 ιταλικές, και άλλες από διάφορες χώρες, κυρίως ευρωπαϊκές (Ελευθεροτυπία, 27.7.2011). Ανάδοχοι της “εθελοντικής ανταλλαγής ομολόγων”, σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου Οικονομικών, είναι τρεις τράπεζες (η γαλλική BNP-Paribas, η γερμανική Deutsche Bank και η αγγλική HSBC), ενώ ως νομικός σύμβουλος ανέλαβε το δικηγορικό γραφείο Gottlied Steen & Hamilton LLP και ως οικονομικός η Lazard Freres (Εξπρές, 28.7.2011).

16. Το σύνολο των ομολόγων που κατέχουν οι ελληνικές τράπεζες και λήγουν ως τέλος 2019, ανέρχονται σε 37 δις ?, ενώ των ελληνικών ασφαλιστικών ταμείων σε 25 δις ? (Καθημερινή, 31.7.2011). Άρα έχουμε ως τώρα πολύ μικρή συμμετοχή (στην πράξη) των ξένων τραπεζών στη διαδικασία ανταλλαγής. Κατά συνέπεια η κατάσταση “επιλεκτικής χρεοκοπίας” θα κρατήσει αρκετούς μήνες, ίσως τέλος 2011, μέχρι να διαφανεί το πραγματικό ύψος της ανταλλαγής παλαιών με νέα ομόλογα.

17. Στη διοίκηση του ΔΝΤ υπάρχουν έντονες αντιδράσεις εκ μέρους αναπτυσσομένων χωρών (πχ. Βραζιλία, Ινδία, κ.ά.), που θεωρούν ως προνομιακή τη μεταχείριση μιας οικονομίας της ευρωζώνης (Ελλάδας) σε σχέση με άλλες χώρες, κυρίως αναπτυσσόμενες (Καθημερινή, 31.7.2011). Παρʼ ότι την πλειοψηφία της διοίκησης του ΔΝΤ έχουν ΗΠΑ και ΕΕ, είναι πιθανό η τελική συμμετοχή να είναι μικρότερη του 1/3 του πρώτου δανείου, άρα θα χρειαστεί να αναπληρωθεί η συμμετοχή του από άλλες πηγές.

18. Η ιδέα του «ευρωομόλογου» έρχεται και ξανάρχεται στην επικαιρότητα από ευρύ φάσμα πολιτικών απόψεων (δεξιάς, σοσιαλδημοκρατικής …ως και αριστερής απόχρωσης). Ωστόσο, αν δεν γίνει η θεώρησή του με όρους κρατικών και ταξικών συμφερόντων, δεν μπορούν να κατανοηθούν τα υπέρ ή κατά της εφαρμογής του. Η ιδέα δανεισμού με «ευρωομόλογα» είναι σίγουρα προς το συμφέρον των αδύναμων οικονομιών (θα δανείζονται φθηνότερα, πχ. 4,5%), ενώ αντίθετα οι ισχυρές οικονομίες θα δανείζονται ακριβότερα (αντί 3% σήμερα), γιʼ αυτό και η Γερμανία αντιδρά στην υιοθέτηση του. Ένας δεύτερος λόγος είναι ότι η υιοθέτηση του ευρωομόλογου θα χαλάρωνε τη δημοσιονομική πειθαρχία και πιθανόν θα οδηγούσε σε αύξηση του χρέους των χωρών της ευρωζώνης. Ασφαλώς σε συνθήκες κοινής οικονομικής πολιτικής και «ομοσπονδιακούτύπου» συγκρότησης (κάτι που δεν υφίσταται), θα μπορούσε να ήταν βασική μορφή δανεισμού στο σύνολο της ευρωζώνης. Όμως κι αυτό μέχρι ενός ορίου, διότι οι ΗΠΑ με αναπτυγμένη ομοσπονδιακή συγκρότηση έχουν πρόβλημα υπερχρέωσης. Άρα αλλού πρέπει να στραφεί η λύση του προβλήματος, στη ριζική αλλαγή του χαρακτήρα της οικονομικής πολιτικής. Τέλος υπέρ του ευρωομολόγου τάσσονται και πολλοί «κερδοσκόποι» (πχ. Τζ. Σόρος), προφανώς επειδή ο δανεισμός σε ευρωομόλογα έχει πολύ μικρό ρίσκο για τους κερδοσκόπους (αξιοπιστία ΑΑΑ). Άρα ο δανεισμός της Ελλάδας με ευρωομόλογα, μπορεί προσωρινά να μείωνε το κόστος δανεισμού, όμως δεν θα έλυνε το πρόβλημα του χρέους, που απαιτεί ριζική στροφή στην ασκούμενη οικονομική πολιτική.

19. Ελευθεροτυπία, 23.7.2011.

20. Η συνάντηση Μέρκελ-Σαρκοζί στο Βερολίνο (16.8.2011), δεν έδωσε στην ουσία κανένα νέο στοιχείο στο πρόβλημα της κρίσης της ευρωζώνης. Επιβεβαίωσε απλώς τις επιλογές που έχουν δρομολογηθεί και αφορούν την Ελλάδα, ενώ για το ευρωομόλογο δεν έγινε κουβέντα.

21. Για αναλυτικότερη αναφορά βλέπε, Π. Λαφαζάνης, www.iskra.gr, 27.7.2011.

22. Για αναλυτικότερη αναφορά βλέπε Γ. Τόλιος, Κρίση, “απεχθές” χρέος και αθέτηση πληρωμών, Το ελληνικό δίλημμα, Αθήνα 2011, εκδόσεις Τόπος.

•    Ο Γιάννης Τόλιος είναι διδάκτωρ οικονομικών επιστημών.

•    Το παρόν άρθρο περιέχεται  στο τρέχον τεύχος του περιοδικού «Μαρξιστική Σκέψη», Νο 3, Σεπτέμβρης 2011, σελ. 131-141.