Είναι γνωστό εδώ και χρόνια, σε ένα ευρύ φάσμα του αστικού πολιτικού κόσμου της χώρας και των δύο κομμάτων εξουσίας (ΠΑΣΟΚ και ΝΔ), στα πλαίσια της ταύτισής τους με τις νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις για πλήρη απελευθέρωση της αγοράς, ότι θεοποιήθηκαν οι δυνατότητες του ιδιωτικού τομέα, με ταυτόχρονη απαξίωση του Δημοσίου. Έτσι, οι πολιτικές όλων των Κυβερνήσεων της τελευταίας 20ετίας, περιέλαβαν τη σταδιακή συρρίκνωση του Δημόσιου Τομέα, χωρίς να λαμβάνουν παράλληλα μέτρα για τον εκσυγχρονισμό έστω εκείνου του τμήματος που απέμενε στο Δημόσιο, με αποτέλεσμα τη δραματική αποδιοργάνωση των Δημόσιων Υπηρεσιών της χώρας και την αδυναμία άσκησης από μέρους τους του κοινωνικού τους ρόλου. Σήμερα μάλιστα μέσα από τις μνημονιακές πολιτικές που προωθούνται με γοργούς ρυθμούς αυτή την περίοδο, υιοθετούνται στο όνομα της μετατροπής του κράτους σε επιτελικό και δήθεν αποτελεσματικό, γενικευμένες πλέον ιδιωτικοποιήσεις σ΄ όλους τους τομείς, απολύσεις Δημοσίων υπαλλήλων και συρρίκνωση κάθε έννοιας κοινωνικών παροχών, προκειμένου να εξοικονομηθούν με κάθε τρόπο χρήματα για τους δανειστές.
Χρήσιμη θα ήταν στο σημείο αυτό μια αναδρομή στο παρελθόν σε ότι αφορά τον Τεχνικό Τομέα και ιδιαίτερα εκείνο των Δημοσίων Έργων, περισσότερο για να κατανοήσουμε με συγκριτικό τρόπο τι σημαίνουν ιδιωτικοποιήσεις και τι θα συμβεί στο μέλλον.
Αμέσως μετά το τέλος του πολέμου και κυρίως στην δεκαετία του 1960, στα πλαίσια της καπιταλιστικής ανασυγκρότησης, υπήρξε προσπάθεια για γρήγορη ανάπτυξη των υποδομών της χώρας. Σε μικρό σχετικά χρονικό διάστημα δημιουργήθηκε το βασικό οδικό δίκτυο, με νέες μάλιστα χαράξεις, όπως η Εθνική Οδός Πάτρας -Αθήνας- Θεσ/νίκης- Ευζώνων, συνολικού μήκους 700 χιλ., Λιμάνια, Αεροδρόμια, εγγειοβελτιωτικά έργα, φράγματα κλπ.
Στην υλοποίηση των προγραμμάτων συνέβαλαν οι Έλληνες Μηχανικοί, κάτω από την αποκλειστική ευθύνη, σχεδιασμό, μελέτη, χρηματοδότηση και επιστασία της κρατικής μηχανής και τα αποτελέσματα της οποίας εκτός από την επίτευξη των στόχων, ήταν και η ανάπτυξη των τεχνικών επιχειρήσεων, η επέκταση των δραστηριοτήτων τους εκτός των ορίων της χώρας (Μέση Ανατολή, Αφρική) κλπ.
Τι μεσολάβησε λοιπόν και έχουμε φθάσει σήμερα σε διαμετρικά αντίθετα αποτελέσματα; Γιατί η χώρα αδυνατεί να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις επιταγές των καιρών και επί μία εικοσαετία περίπου κινείται με χαμηλούς ρυθμούς παραγωγικότητας - παρά τις όποιες διακυμάνσεις - στην προσπάθεια της να υλοποιήσει Τεχνικά Προγράμματα το μέγεθος των οποίων υπερβαίνει σημαντικά εκείνα της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης ; Ποιες ήταν εκείνες οι πολιτικές που έπρεπε να ακολουθηθούν και δεν ακολουθήθηκαν, αφού από τη φύση τους τα Δημόσια Έργα έχουν μεγάλη σημασία για την ανάπτυξη κάθε χώρας, επειδή καλύπτουν βασικές ανάγκες του κοινωνικού συνόλου και επειδή συμβάλλουν στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνατοτήτων της, στην αύξηση του εθνικού προϊόντος και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των κατοίκων της.
Τα μικρά και μεγάλα έργα, πέρα από τις όποιες απόψεις μπορεί να έχει κανείς για το ειδικό τους βάρος στην ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό, με το τεράστιο μέγεθος των διατιθέμενων πόρων, συνιστούν αντικειμενικά - ανεξαρτήτως μεγέθους - μία μικρότερη ή μεγαλύτερη αναπτυξιακή δράση και προσφέρουν σημαντική δυνατότητα για απασχόληση μεγάλου μέρους του τεχνικού εργατικού δυναμικού της χώρας.
Τα Δημόσια Έργα, είναι έργα κοινού ενδιαφέροντος, απευθύνονται στο σύνολο της κοινωνίας και γιʼ αυτό πρέπει υποχρεωτικά να βρίσκονται υπό κοινωνικό έλεγχο με αυστηρότατα κριτήρια στην διαχείριση και τον έλεγχο της ποιότητάς τους. Ο κοινωνικός έλεγχος επιβάλλεται να ασκείται από το κράτος και τους Δημόσιους λειτουργούς του, που από το Σύνταγμα είναι ταγμένοι στο να υπηρετούν και να διασφαλίζουν το Δημόσιο συμφέρον.
Ακριβώς εκεί τοποθετούνται σε μεγάλο βαθμό και οι αιτίες της πλήρους αποδόμησης σήμερα ενός τομέα, που θα μπορούσε μπροστά στην πρωτοφανή κρίση που βιώνει η χώρα μας, μέσω ενός γενναίου ΠΔΕ, να προσπαθήσει να συγκρατήσει την ύφεση και να ανατροφοδοτήσει την ανάπτυξη.
Στο όνομα όμως της απελευθέρωσης της αγοράς, βιώσαμε σταδιακά την πλήρη ταύτιση όλων των κυβερνήσεων των κομμάτων εξουσίας με τα μονοπολικά συγκροτήματα, σε ένα αυτοτροφοδοτούμενο σύστημα διαπλοκής, με πλήρη αδιαφορία για την τύχη της χώρας, μέσω ενός ανεξέλεγκτου δανεισμού που έντεχνα παρείχαν οι περίφημες αγορές. Σχεδιάστηκαν φαραωνικά έργα αμφίβολης αποτελεσματικότητας, όπως η εκτροπή του Αχελώου, η γέφυρα του Ρίου Αντιρρίου κλπ. καθώς και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 που αναγορεύτηκαν σε "εθνικό όραμα", χωρίς την ύπαρξη ενός Εθνικού Χωροταξικού Σχεδιασμού που ειδικά τότε ήταν αναγκαίος, αφού η χώρα υλοποιούσε αλλεπάλληλα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης. Η πολιτική εξουσία προτίμησε μέσω των κομματικών επιλογών να αδρανοποιήσει το διοικητικό μηχανισμό της χώρας και να ταυτιστεί πλήρως με τα ιδιωτικά συμφέροντα.
Μεταξύ των άλλων λοιπόν, ιδιαίτερη σημασία κατά τη γνώμη μου έχουν και τα παρακάτω :
1. Από τις αρχές της δεκαετίας του ʼ90 υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση Μητσοτάκη και των νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων Στέφ. Μάνοy, κατ΄ αρχήν υπουργό ΠΕΧΩΔΕ και στη συνέχεια Εθνικής Οικονομίας, η ιδέα των συμπράξεων Ιδιωτικού και Δημόσιου Τομέα μέσω συμβάσεων παραχώρησης για την κατασκευή μεγάλων έργων. Προωθήθηκαν δύο συμβάσεις παραχώρησης με μοίρασμα της πίτας κατ΄ ισομοιρία σε Γερμανούς και Γάλλους, προκειμένου να διατηρηθούν οι Ευρωπαϊκές ισορροπίες. Η κατασκευή του αεροδρομίων των Σπάτων η Γέφυρα Ρίου Αντιρρίου, αλλά και το Μετρό της Αθήνας, (όχι ως σύμβαση παραχώρησης), είναι προϊόντα εκείνης της πολιτικής. Ιδιαίτερα η κατασκευή της Γέφυρας, που οδηγούσε και συνεχίζει να οδηγεί από το πουθενά στο πουθενά, αφού προηγήθηκε του αυτοκινητοδρόμου και στέρησε τη δυνατότητα της επέκτασης του σιδηροδρομικού δικτύου προς τη Δυτική Ελλάδα, δείχνει και τα κριτήρια των επιλογών τους, όταν αυτές υπαγορεύονται όχι από το εθνικό συμφέρον αλλά από τα συμφέροντα των μονοπωλιακών ομίλων. Με τη μέθοδο αυτή στη συνέχεια κατασκευάστηκε η Αττική Οδός, που οδήγησε σε μεγαλύτερη συγκέντρωση κεφαλαίου και μεγάλο κερδισμένο τον "Εθνικό Εργολάβο", καθώς και πέντε νέες συμβάσεις για την ολοκλήρωση και κατασκευή των αυτοκινητοδρόμων στη χώρα και την υποθαλάσσια σήραγγα της Θεσσαλονίκης. Για τα μικρότερης εμβέλειας έργα (σχολεία, νοσοκομεία, φυλακές αλλά και κάθε είδους παροχή υπηρεσιών), από την κυβέρνηση Καραμανλή, σε συνέχεια μη ολοκληρωμένης προσπάθειας των κυβερνήσεων Σημίτη, υπήρξε τελικά ειδική νομοθετική ρύθμιση που καθορίζει από τότε τις διαδικασίες υλοποίησης των Συμπράξεων του Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ). Θέλω να τονίσω στο σημείο αυτό, ότι αυτές οι μέθοδοι, αποτελούσαν ακραίες νεοφιλελεύθερες επιλογές σε ιστορικές περιόδους απόλυτης κυριαρχίας του κεφαλαίου και που στην Ελλάδα εφαρμόστηκαν ξανά στις αρχές του 1900 και εντεύθεν, για μια σειρά από έργα όπως η κατασκευή του Ισθμού της Κορίνθου, η αποστράγγιση της Κωπαϊδας, η ηλεκτροδότηση και η υδροδότηση της πρωτεύουσας (ΠΑΟΥΕΡ και ΟΥΛΕΝ) κλπ., που δεν εμπόδισαν τελικά τις αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις της χώρας ακόμα και την χρεοκοπία της, εξαφανίζοντας από την πολιτική σκηνή πολιτικούς όπως ο Χαρ. Τρικούπης. Και ακριβώς το γεγονός ότι οι συμβάσεις παραχώρησης είναι μακροχρόνιες, που σε βάθος χρόνου μπορεί τα έργα να χάνουν την αναγκαιότητα που είχαν κατά το χρόνο της κατασκευής τους (ποια επί παραδείγματι η σημασία για την εθνική οικονομία εδώ και πολλά χρόνια του Ισθμού της Κορίνθου πέραν του τουριστικού ενδιαφέροντος), τις καθιστούν απευκταίες. Όταν μάλιστα είναι αδύνατον να σταθμιστεί η υλοποίηση της δανειακής σύμβασης διαχρονικά για λόγους ανωτέρας βίας, όπως κάποιος πόλεμος, ή μεγάλη οικονομική κρίση όπως σήμερα, κατά την οποία το κράτος και οι πολίτες θα αδυνατούν να πληρώνουν.
2. Από την Κυβέρνηση Μητσοτάκη στην αρχή και στη συνέχεια από τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, με ιδιαίτερη ζέση από τον Πρωθυπουργό Σημίτη, δημιουργήθηκαν για λόγους "δημιουργικής λογιστικής" και όχι μόνο, νέα "ερμαφρόδιτα" σχήματα με την μορφή μονομετοχικών κρατικών ανώνυμων εταιρειών για την υλοποίηση μεγάλων προγραμμάτων, παραμερίζοντας τις Δημόσιες Τεχνικές Υπηρεσίες της χώρας. Οι λόγοι της ίδρυσης τους οφείλονται στο ότι:
α) Η λειτουργία τους επιτρέπει διαδικασίες με αποφάσεις που κινούνται έξω από τον Δημόσιο Λογιστικό Έλεγχο, με ότι αυτό σημαίνει για την διαφάνεια των πράξεων τους.
β) Οι κυβερνήσεις μπορούν να παρουσιάζουν με λογιστικό τρόπο ως έσοδα του προϋπολογισμού του κράτους την κατοχή της μιας μετοχής της ΑΕ καθώς και τις κατ΄ έτος αυξήσεις του εκάστοτε μετοχικού τους κεφαλαίου, μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο τεχνητά το έλλειμμα της χώρας.
Ιδρύεται λοιπόν το 1994 η Εγνατία ΑΕ και σταδιακά η ΘΕΜΙΣ Κατασκευαστική, η ΔΕΠΑΝΟΜ, ενώ μετατρέπονται σε ΑΕ ΝΠΔΔ όπως ο ΟΣΚ, οι Οργανισμοί Λιμένων Πειραιά και Θεσσαλονίκης, η ΕΥΑΘ κλπ. Πρόσφατα μάλιστα ο Βόρειος άξονας Κρήτης (ΒΟΑΚ), θα κατασκευαστεί μέσω ΑΕ ενώ με την ίδια μέθοδο προετοιμάζεται να κατασκευαστεί και το σύνολο του Τεχνικού Προγράμματος της Κεντρικής Ελλάδας. Οι εταιρείες αυτές όπως η Εγνατία, προκειμένου να συνεχίζουν να επιβιώνουν με τεχνητό τρόπο δεν περιορίζονται αυστηρά στο αντικείμενο για το οποίο έχουν ιδρυθεί, αλλά αναλαμβάνουν, όπως πρόσφατα η Εγνατία, ακόμα και την κατασκευή μικρών και μεγαλύτερων έργων ( μονοπάτια στη Μήλο, λιμάνια, βιολογικούς καθαρισμούς κλπ.) έξω από την περιοχή ευθύνης της όπως τα νησιά του Αιγαίου. Η συγκεκριμένη εταιρία όπως και οι υπόλοιπες, με λειτουργικά έξοδα πάνω από 25% έναντι 6% περίπου των Δημόσιων Τεχνικών Υπηρεσιών, ήταν το όχημα για την άσκηση των προσωπικών πολιτικών των εκάστοτε υπουργών, αφού οι Διοικήσεις τους άλλαζαν σε κάθε ανασχηματισμό. Έχουν καταστεί προβληματικές (η Εγνατία ΑΕ είναι χρεωμένη με 1,1 δις Ευρώ στην Εμπορική Τράπεζα), παρουσιάζουν όμοια προβλήματα στην κατασκευή των έργων όπως και οι υπόλοιπες Δημόσιες Τεχνικές Υπηρεσίες και βέβαια μέσω των συγχωνεύσεων, ετοιμάζονται να πωληθούν σε ιδιώτες, όπως ήδη έχει ανακοινωθεί από την κυβέρνηση, τουλάχιστον για την Εγνατία ΑΕ. Επιπλέον η κυβέρνηση με νομοθετικές ρυθμίσεις προχώρησε σε συγχωνεύσεις της ΟΣΚ ΑΕ, ΘΕΜΙΔΑΣ και ΔΕΠΑΝΟΜ, απολύοντας ικανό αριθμό Δημοσίων υπαλλήλων μέσω της εφεδρείας και της λήξης των συμβάσεων ορισμένου χρόνου. Συμπερασματικά λοιπόν με την ίδρυσή τους αποδεικνύεται ότι, όταν η κατασκευή Δημοσίων Έργων απομονώνεται σε στεγανοποιημένες μονάδες των οποίων η διοίκηση και σε στελέχωση σε προσωπικό εξαρτάται πλήρως από τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες, θα συνεχίζουν να αναπαράγονται και να γιγαντώνονται τα φαινόμενα αδιαφάνειας και διαπλοκής που μαστίζουν το χώρο των Δημοσίων Έργων. Σταδιακά, με αυτές τις επιλογές, το τεχνικό δυναμικό των Δημόσιων Υπηρεσιών, θα περιθωριοποιείται συνεχώς και δεν θα έχει την ικανότητα κάποια στιγμή ούτε καν επιτελικές δραστηριότητες του τεχνικού έργου της χώρας να υποστηρίξει. Γραφεία συμβούλων θα υποκαταστήσουν το έργο τους, ενώ άλλα γραφεία θα κλιθούν να ελέγχουν τα πρώτα, προς δόξα της διαφάνειας και της χρηστής διαχείρισης των αντίστοιχων κονδυλίων.
3. Το 2000 και πριν από την κατασκευή των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, η κυβέρνηση Σημίτη, κόντρα στους νόμους της αγοράς για τη διασφάλιση του ελεύθερου ανταγωνισμού, τους οποίους υποτίθεται ότι σεβόταν, επιχείρησε και τελικά πέτυχε με νομοθετική πρωτοβουλία, μέσω της επανάκρισης των πτυχίων των κατασκευαστικών εταιριών και τη δημιουργία μιας επί πλέον τάξης πτυχίων από αυτές που υπήρχαν, να τις συρρικνώσει σε 14 από 40 περίπου που λειτουργούσαν τότε. Σήμερα βέβαια και όχι μόνο εξαιτίας της κρίσης, τρεις όμιλοι (βλέπε έναν τελικά), μονοπωλούν την αγορά, ενώ οι υπόλοιποι καρκινοβατούν. Η αιτιολόγηση τότε από την κυβέρνηση ήταν, ότι με τη δημιουργία ισχυρών και μεγάλων ομίλων θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν έγκαιρα, αποτελεσματικά και με μικρότερο κόστος τα Ολυμπιακά Έργα και ότι στη συνέχεια οι νέες εταιρίες θα μπορούσαν να ανταγωνιστούν ισότιμα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό τις μεγάλες ξένες εταιρίες. Στην πραγματικότητα οι νέοι ισχυροί όμιλοι ελέγχοντας τα ΜΜΕ και με την ανοχή της κυβέρνησης, επιβλήθηκαν πλήρως στην εσωτερική αγορά, εξαφανίζοντας σταδιακά τις υπόλοιπες μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Ο τρόπος ανάθεσης και το τελικό κόστος όλων των Ολυμπιακών Έργων, συνιστούν ένα τεράστιο σκάνδαλο και θα πρέπει να αποτελέσουν μόνιμο λαϊκό αίτημα, για πλήρη εξονυχιστικό και σε βάθος έλεγχο και παραπομπή πολιτικών και μη προσώπων στη δικαιοσύνη. Τα κέρδη βέβαια που απεκόμισαν οι νέοι όμιλοι που μονοπωλούν έκτοτε την αγορά, δεν επενδύθηκαν σε καμία παραγωγική δραστηριότητα στη χώρα μας. Ούτε και στο εξωτερικό σημειώθηκαν αξιόλογες επιτυχίες. Στην πραγματικότητα ο κατασκευαστικός κλάδος, (οι εργαζόμενοι και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις δηλαδή και όχι οι μεγαλοεργολάβοι), την επόμενη των Ολυμπιακών Αγώνων, μπήκε σε μια συνεχιζόμενη κρίση με αποκορύφωμα τη σημερινή κατάσταση όπου σημειώνεται πραγματική έκρηξη της ανεργίας. Η κυβέρνηση άλλωστε, όταν αποδεχόταν το Μνημόνιο και τις επιταγές της Τρόϊκας χωρίς αντίσταση, ούτε καν επιχείρησε να απαιτήσει αναδιαπραγμάτευση της υλοποίησης του ΕΣΠΑ, ώστε στην επερχόμενη ύφεση να μπορεί να πραγματοποιεί τουλάχιστον Δημόσιες Επενδύσεις. Όταν τελικά μέσα από την πίεση κυρίως των τραπεζών και των ξένων κατασκευαστικών ομίλων που συμμετέχουν στις συμβάσεις παραχώρησης για την κατασκευή των αυτοκινητοδρόμων της χώρας, μειώθηκε σημαντικά η κρατική συμμετοχή για τα προγράμματα του ΕΣΠΑ, ο μεγάλος ωφελημένος θα είναι και πάλι οι τραπεζικοί όμιλοι που θα ενισχυθούν προκειμένου να συνεχίσουν να χρηματοδοτούν την κατασκευή κυρίως των παραπάνω έργων, ενώ η χώρα θα στερείται υποδομών σε τομείς όπως οι σιδηροδρομικές μεταφορές κλπ., που θα μπορούσαν να βοηθήσουν αποτελεσματικά την επιδιωκόμενη ανάπτυξη. Και βέβαια η κυβέρνηση με νέα ρύθμιση, προετοίμασε και για τα μελετητικά γραφεία της χώρας την ίδια μοίρα με τις εργοληπτικές επιχειρήσεις, αφού υιοθέτησε τη δημοπράτηση των αμοιβών των μελετητών, προκειμένου αυτοί να αναλάβουν κάποια μελέτη του Δημοσίου, καταργώντας το πλαφόν του κάτω ορίου που υπήρχε μέχρι σήμερα και διασφάλιζε κατά κάποιο τρόπο τη διασπορά σε πολλούς. Η κατάληξη θα είναι σε σύντομο χρονικό διάστημα και οι μελέτες του Δημοσίου να συγκεντρωθούν σε μονοπωλιακά σχήματα, τα οποία με τη σειρά τους θα εξαγοραστούν στο μέλλον από του διάφορους Αθιμπίγιο και Καλατράβα, που αποτελούσαν, αδαπάνως δήθεν, προσωπικές επιλογές του κ. Παπανδρέου πρόσφατα και του κ. Λαλιώτη στο παρελθόν.
Τελειώνοντας θέλω να τονίσω, ότι δεν είναι δυνατόν σε ένα σύντομο άρθρο να αναλυθούν το σύνολο και σε βάθος τα προβλήματα των Δημοσίων Έργων και Μελετών στην χώρα μας. Έγινε προσπάθεια ωστόσο να θιγούν κάποιες από τις παραμέτρους που οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση, αποδεικνύοντας ότι οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές οδηγούν σε μονοπωλιακές καταστάσεις την αγορά και επιταχύνουν τις κρίσεις του καπιταλιστικού συστήματος. Στο χέρι μας είναι να τις ανατρέψουμε. Καθήκον των επιστημόνων και της αριστεράς είναι να ενημερώνουν την κοινωνία και τους πολίτες με εκλαϊκευμένες θέσεις για τους κινδύνους τέτοιων πολιτικών, τις οποίες προσπαθούν με έντεχνο και δόλιο τρόπο να τις παρουσιάσουν ως χρήσιμα και απαραίτητα εργαλεία οι κυβερνήσεις και τα επιχειρηματικά συμφέροντα, μέσω των ΜΜΕ που ελέγχουν απόλυτα.
Π. Κατίκας - Αρχιτέκτων Μηχανικός
τ. Πρόεδρος της ΠΟ ΕΜΔΥΔΑΣ
μέλος της Αντιπροσωπείας του ΤΕΕ και του ΣΑΔΑΣ
ΑΡΧΗ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
RSS