Εισαγωγή
Η Υγεία και οι πολιτικές υγείας, πρέπει να κατανοούνται όχι ως ζήτημα των απασχολούμενων μόνο στη σφαίρα της Υγείας και των ιατρικών επιστημών, αλλά ως σύνθετο φάσμα επιλογών, σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, με όλη την ιστορική διάσταση που εμπεριέχουν. Ειδικότερα στον καπιταλισμό, οι πολιτικές υγείας αντανακλούν τις υπάρχουσες ταξικές διαφορές βιοτικού επιπέδου, συνθηκών ζωής και εργασίας, καθώς και των αποτελεσμάτων της ταξικής πάλης.
Το βάρος του τομέα υγείας και οι πιέσεις για αλλαγές
Στις σημερινές συνθήκες, ο τομέας υγείας αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους τομείς οικονομικής δραστηριότητας. Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) στο μεταίχμιο του νέου αιώνα, οι συνολικές δαπάνες υγείας, ανέρχονταν σε παγκόσμιο επίπεδο, σε 3 τρις δολάρια, δηλ. περίπου 8% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ απασχολούνταν (ιατρικό, νοσηλευτικό, κλπ προσωπικό) πάνω από 35 εκατ. άτομα. Ταυτόχρονα δισεκατομμύρια πολίτες (χρήστες υπηρεσιών υγείας) σε όλο τον κόσμο έχουν άμεση σχέση με το συγκεκριμένο τομέα. Και μόνο αυτά εξηγούν το αυξανόμενο ενδιαφέρον του ιδιωτικού κεφαλαίου για κερδοσκοπική δράση στον τομέα της υγείας.
Τις τελευταίες δεκαετίες κάτω από την επίδραση μιας σειράς παραγόντων, ασκούνται ισχυρές πιέσεις για αλλαγές στα υπάρχοντα συστήματα υγείας. Ειδικότερα στις ανεπτυγμένες χώρες, η μετατόπιση του κέντρου βάρους («επιδημιολογική μετάβαση») από τις «μεταδοτικές ασθένειες» και τις «ασθένειες φτώχειας», στις «σύγχρονες» ασθένειες (καρδιοαγγειακές παθήσεις, αρθρίτιδα, καρκίνος, παράνοιες, κά), σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στην ιατρική τεχνολογία, τα φάρμακα, τις νέες ειδικότητες σε ιατρικό-νοσηλευτικό προσωπικό, τις αυξανόμενες προσδοκίες για καλύτερες υπηρεσίες και συνακόλουθα αυξημένες δαπάνες υπηρεσιών υγείας, ασκούν πιέσεις όχι μόνο σε οικονομικό, αλλά και σε επίπεδο οργάνωσης και στρατηγικών επιλογών. Ωστόσο το κρίσιμο ερώτημα δεν αφορά τόσο την ανάγκη μεταρρυθμίσεων, όσο κυρίως το κατά πόσο οι μεταρρυθμίσεις που προωθούνται, αντιστοιχούν στις πρωταρχικές ανάγκες της μεγάλης πλειοψηφίας του πληθυσμού ή έχουν ως αφετηρία οικονομικά, πολιτικά και ιδεολογικά συμφέροντα ισχυρών κοινωνικών ομάδων, κυβερνήσεων και διεθνών οργανισμών.
Τα βασικά χαρακτηριστικά του νεοφιλελεύθερου μοντέλου
Ειδικότερα η προώθηση από αρχές δεκαετίας 1980, του νεοφιλελεύθερου μοντέλου διαχείρισης της καπιταλιστικής οικονομίας, στη θέση του «Κεϋνσιανού» μοντέλου, πήρε στο κοινωνικό πεδίο χαρακτήρα πολιτικής «κοινωνικής ρεβάνς» σε βάρος βασικών δικαιωμάτων και κατακτήσεων των εργαζομένων. Ειδικότερα στον τομέα υγείας άρχισαν να προωθούνται μεταρρυθμίσεις προς την κατεύθυνση ενίσχυσης του ρόλου της αγοράς (περικοπές δαπανών υγείας, μείωση κλινών στα νοσοκομεία, εξορθολογισμός (περικοπές) στην έγκριση φαρμάκων και θεραπειών, αύξηση εισφορών, μείωση προσωπικού κά). Ωστόσο από αρχές δεκαετίας �90, η συγκεκριμένη πολιτική, κάτω από την ομπρέλα της «Νέας Διαχείρισης του Δημοσίου», πήρε γενικευμένο χαρακτήρα, με εντονότερη προώθηση του «μοντέλου της αγοράς» στην υγεία, στο βαθμό βέβαια, που κατάφεραν να κάμψουν τις αντιστάσεις των εργαζόμενων και συνολικά της κοινωνίας. Οι βασικοί άξονες της νεοφιλελεύθερης πολιτικής (που σε διαφορετικό «πλάτος» και «βάθος» προωθήθηκε τα τελευταία 15 χρόνια σε όλες σχεδόν τις καπιταλιστικές χώρες και στην ΕΕ, συνδέονται με τις διαδικασίες ιδιωτικοποίησης δημοσίων υπηρεσιών υγείας, αποκέντρωσης, χωρισμού προμηθευτών και αγοραστών υπηρεσιών υγείας, ενίσχυση ανταγωνισμού, εταιροποίηση νοσοκομείων, κίνητρα ενίσχυσης ιδιωτικού τομέα, αγορά από το δημόσιο υπηρεσιών υγείας από τον ιδιωτικό τομέα, επιβολή ανταποδοτικών εισφορών, σύμπραξη δημόσιου-ιδιωτικού τομέα στην κατασκευή νοσοκομείων, κά.
Τα αποτελέσματα του μοντέλου της αγοράς
Τα αποτελέσματα προώθησης των πιο πάνω πολιτικών (με βάση τις εμπειρίες των ευρωπαϊκών χωρών και της Ελλάδας), συνοψίζονται σε τέσσερα σημεία: α) αναπαραγωγή των υπαρχόντων προβλημάτων και δημιουργία νέων, διαψεύδοντας τις υποσχέσεις περί ενίσχυσης της αποδοτικότητας και βελτίωσης των υπηρεσιών, β) οι νέες πολιτικές εφαρμόστηκαν χωρίς την ύπαρξη τεκμηριωμένων μελετών στήριξης της σκοπιμότητας και αξιολόγησης των αποτελέσματων τους, γ) το κόστος και οι αντίστοιχες δαπάνες υγείας αυξήθηκαν, αλλά ταυτόχρονα αυξήθηκαν οι δαπάνες διοίκησης και διαχείρισης (transaction cost), ενώ η αύξηση της απασχόλησης ήταν κυρίως στο διοικητικό τομέα και όχι στο ιατρικό - νοσηλευτικό προσωπικό και τέλος δ) διευρύνθηκε ο ιδιωτικός τομέας υγείας , τα κέρδη γνώρισαν άνθηση, ενώ η δυνατότητα πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας, ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων, περιορίστηκε (ιδιαίτερα των ηλικιωμένων, των ψυχασθενών και όσων έχουν μεγαλύτερη ανάγκη και είναι οικονομικά ανίσχυροι). Κατά συνέπεια η προώθηση μεταρρυθμίσεων «τύπου αγοράς» στα συστήματα υγείας είχε ως αφετηρία οικονομικές και ιδεολογικές επιλογές και όχι τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών για καλύτερες υπηρεσίες υγείας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το συνολικό «μενού» μεταρρυθμίσεων ήταν προϊόν κατευθύνσεων γνωστών διεθνών οργανισμών («πυλώνων» του νεοφιλελευθερισμού) όπως του ΟΟΣΑ, ΔΝΤ, ΠΟΕ, Παγκόσμιας Τράπεζας και σε μεγάλο βαθμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), που την τελευταία δεκαετία η δράση του όλο και περισσότερο συντάσσεται με τις νεοφιλελεύθερες επιλογές. Παρ� ότι σε επίπεδο ΕΕ δεν υπάρχει συγκροτημένη πολιτική υγείας, ωστόσο μέσα από τις κατευθύνσεις μακροοικονομικής πολιτικής (Ecofin και Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας), καθώς τις επιλογές των κυβερνήσεων των χωρών μελών και τις απαιτήσεις ισχυρών συμφερόντων (ιδιωτικών εταιριών υγείας, πολυεθνικών φαρμακοβιομηχανιών, εταιριών ιατρικού εξοπλισμού, κλπ), προωθείται συστηματικά το ιδιωτικό μοντέλο υπηρεσιών υγείας.
Μοντέλα προς «μίμηση» και μοντέλα προς «αποφυγή»
Τα αδιέξοδα της νεοφιλελεύθερης πολιτικής φέρνουν στην επιφάνεια, σε ένα ακόμα ζήτημα, την ανάγκη επεξεργασίας εναλλακτικής πολιτικής. Οπωσδήποτε οι ιστορικές διαφορές των συστημάτων υγείας μεταξύ χωρών, παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση της εναλλακτικής στρατηγικής. Ωστόσο οι κύριες διαφορές τους, ανάγονται κυρίως στις μεθόδους χρηματοδότησης και οργάνωσής τους. Ταυτόχρονα μεταξύ των συστημάτων υπάρχουν «μοντέλα» προς «μίμηση» και μοντέλα προς «αποφυγή». Στη βάση αυτού του σχήματος, έχει ενδιαφέρον να αναφέρουμε σύντομα ορισμένα στοιχεία των συστημάτων υγείας του Καναδά και των ΗΠΑ. Ειδικότερα ο Καναδάς στη δεκαετία �60 εγκατέλειψε το ιδιωτικό μοντέλο υγείας των ΗΠΑ δημιουργώντας το δημόσιο σύστημα (medicare), το οποίο προσφέρει συνολική υγειονομική κάλυψη σε όλο τον πληθυσμό, καλύπτοντας 99% των δαπανών σε ιατρικές υπηρεσίες και 70% των νοσοκομειακών (Τα ιδιωτικά νοσοκομεία αποτελούν το 5% της νοσοκομειακής υποδομής). Αντίθετα το σύστημα των ΗΠΑ στηρίζεται αποκλειστικά σχεδόν στον ιδιωτικό τομέα. Παρ� ότι οι δαπάνες υγείας στις ΗΠΑ είναι σε ποσοστό του ΑΕΠ οι μεγαλύτερες στον κόσμο (13% σε σχέση με 9,2%. του Καναδά), ο Καναδάς καλύπτει το σύνολο του πληθυσμού, ενώ οι ΗΠΑ δεν παρέχουν καμία υγειονομική κάλυψη σε 40 εκατ. πολίτες (ποσοστό 20%, του πληθυσμού, δηλαδή οι πιο φτωχοί). Επίσης ενώ οι διοικητικές δαπάνες στο σύστημα των ΗΠΑ είναι 31%, στον Καναδά είναι 16,7% και οι απασχολούμενοι στις διοικητικές υπηρεσίες είναι 27% και στον Καναδά 16%. Κατά συνέπεια παρ� ότι το σύστημα του Καναδά δεν είναι «ιδανικό», δείχνει ωστόσο την κατεύθυνση της εναλλακτικής πολιτικής στις νεοφιλελεύθερες «συνταγές» που έχουν πρότυπο το σύστημα των ΗΠΑ. Φυσικά υπάρχουν καλύτερα παραδείγματα συστημάτων υγείας, κάτω φυσικά από διαφορετικές κοινωνικοπολιτικές προϋποθέσεις, όπως πχ της Κούβας, που στην τελευταία Έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας (2004) -βασικός πυλώνας του νεοφιλελευθερισμού - επισημαίνεται ότι το σύστημα υγείας της Κούβας είναι από τα καλύτερα στον κόσμο!
'Αξονες εναλλακτικής πολιτικής στον τομέα υγείας
Με βάση τα παραπάνω, οι άξονες ενός εναλλακτικού μοντέλου υγείας θα πρέπει να στηρίζονται στα εξής χαρακτηριστικά: α) η υγεία δεν μπορεί να είναι εμπόρευμα αλλά δημόσιο κοινωνικό αγαθό, β) στόχος του δημόσιου συστήματος υγείας είναι η εξασφάλιση ελεύθερης και ισότιμης πρόσβασης και επαρκής κάλυψη υγειονομικής φροντίδας σε όσους έχουν ανάγκη, γ) η παροχή δωρεάν πρωτοβάθμιας και νοσοκομειακής φροντίδας υγείας σε όλους τους πολίτες, δ) χρηματοδοτική στήριξη του συστήματος από το δημόσιο και τους ασφαλιστικούς οργανισμούς, ε) οργάνωση του συστήματος σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο με διακριτά όρια ευθύνης και τους αναγκαίους πόρους, στ) εξασφάλιση υψηλής ποιότητας υπηρεσιών, επαρκής στελέχωση των μονάδων υγείας σε ιατρικό και νοσοκομειακό προσωπικό και με ικανοποιητικές αμοιβές, ζ) εξασφάλιση εκπροσώπων των εργαζομένων και χρηστών υγείας στις διοικήσεις των μονάδων, η) προσδιορισμός αυστηρού πλαισίου λειτουργίας και έλεγο των ιδιωτικών θεραπευτηρίων, θ) συστηματικός έλεγχος και πάταξη των φαινομένων διαφθοράς στο δημόσιο τομέα, επιβολή ελέγχου στις τιμές των φαρμάκων, στις προμήθειες των νοσοκομείων, κά.
Ωστόσο η συνολική απόδοση του πιο πάνω πλαισίου, προϋποθέτει αντίστοιχες αλλαγές στο χαρακτήρα της μακροοικονομικής πολιτικής με προτεραιότητα την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών, όλων εκείνων που δημιουργούν τον οικονομικό και πνευματικό πλούτο της κοινωνίας.
* Το κείμενο αποτελεί βασικά σημεία της εισήγησης που έγινε στο Workshop των Ευρωπαίων Οικονομολόγων για μια «Εναλλακτική οικονομική πολιτική στην Ευρώπη» στις Βρυξέλλες, 23-25 Σεπτέμβρη 2005
ΑΡΧΗ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
RSS