9 Δεκεμβρίου 2004
Ομιλία του Προέδρου του Συνασπισμού της Αριστεράς των Κινημάτων και της Οικολογίας Νίκου Α. Κωνσταντόπουλου στο 4ο τακτικό Συνέδριο
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Ανεβαίνω στο βήμα του συνεδρίου μας με πολύ μεγάλη συγκίνηση.
Τα 11 χρόνια που πέρασαν από την μέρα που μου εμπιστευτήκατε την προεδρία του κόμματος υπήρξαν για μένα συναρπαστικά. Δύσκολα αλλά αληθινά χρόνια, χρόνια διαρκούς δοκιμασίας αλλά και ειλικρινούς συντροφικότητας.
Θέλω να σας ευχαριστήσω από τα βάθη της καρδιάς μου που μου δώσατε αυτήν τη δυνατότητα.
Και θέλω να ελπίζω ότι δεν διέψευσα την εμπιστοσύνη σας.
Τουλάχιστον να σας βεβαιώσω ότι όλα αυτά τα χρόνια έκανα ότι μπορούσα για να δικαιώσω την εμπιστοσύνη σας.
Έκανα ότι μπορούσα για να δικαιώσει ο ΣΥΝ τις προσδοκίες και την εμπιστοσύνη του κόσμου της Αριστεράς.
Βεβαίως υπήρξαν και λάθη.
Βεβαίως υπήρξαν και βασανιστικές στιγμές μεταξύ μας.
Όμως 11 χρόνια δώσαμε όλοι μαζί έναν αγώνα ιδεών, έναν αγώνα προοπτικής, δώσαμε την ψυχή μας.
Εύχομαι η νέα ηγεσία με τη βοήθεια όλων μας, να πάει πολλά βήματα πιο πέρα απ'ότι καταφέραμε μέχρι σήμερα.
Συντρόφισσες και σύντροφοι,
Το 1992 πήραμε την απόφαση να δημιουργήσουμε όλοι μαζί ένα νέο κόμμα της Σύγχρονης Δημοκρατικής Αριστεράς.
Ένα κόμμα που να υπερβαίνει την εμπειρία των δύο μεγάλων ιστορικών ρευμάτων της Αριστεράς και να αποπειραθεί την διαμόρφωση μιας νέας ταυτότητας και φυσιογνωμίας.
Ξέραμε από την πρώτη στιγμή ότι πρόκειται για ένα πολύ απαιτητικό εγχείρημα. Και ότι πρόκειται για εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα ειδικά στις ελληνικές συνθήκες.
Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το 1989 οδήγησε το σύνολο της Ευρωπαϊκής Αριστεράς σε κρίση και σε θέση άμυνας. Η ανατροπή των ισορροπιών του διπολικού κόσμου και η ταχύτατη διαμόρφωση, μιας νέας πραγματικότητας, στον σύγχρονο κόσμο έθεσε εντελώς νέα προβλήματα σε όλα τα επίπεδα που ήταν δύσκολο πια να απαντηθούν με τα ιδεολογικά και πολιτικά εργαλεία της προηγούμενης ιστορικής περιόδου. Η Αριστερά, αντιμέτωπη με ματαιώσεις και διαψεύσεις, βρέθηκε υποχρεωμένη να επεξεργαστεί νέες απαντήσεις για τα προβλήματα των νέων καιρών. Η κατάσταση διάσπασης στον χώρο της ελληνικής κομμουνιστικής Αριστεράς έκανε τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα και τέλος Η παράδοση ενός πολιτικού συστήματος που κυριαρχείται από τα δύο μεγάλα κόμματα και αφήνει έναν μικρό χώρο μόνον για την παραδοσιακή Αριστερά, που εκπροσωπεί το ΚΚΕ. Αυτοί οι τέσσερις παράγοντες διαμόρφωναν και εξακολουθούν να διαμορφώνουν ένα πλαίσιο εξαιρετικά δύσκολο για το εγχείρημά μας.
Όμως με συνείδηση αυτής της δυσκολίας κάναμε αυτήν την επιλογή το 1992 και όσοι σήμερα εξακολουθούμε να βρισκόμαστε εδώ, με συνείδηση αυτών των ιδιαίτερων καταπιεστών συνθηκών, αγωνιστήκαμε όλα αυτά τα χρόνια και θα συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε και τα επόμενα.
Και αυτή η επιμονή μας δεν είναι μια παραξενιά είναι ιδεολογικοπολιτική επιλογή. Είναι υπόθεση ζωής δεν είναι αναζήτηση ρόλων.
Αυτή η επιμονή μας στηρίζεται στην εκτίμηση ότι ο νεοφιλελευθερισμός δεν αποτελεί την προοπτική του σύγχρονου κόσμου.
Ότι παρά τις αποτυχίες και τις διαψεύσεις η προοπτική του Σοσιαλισμού είναι η μόνη σύμφωνη με τις ανθρώπινες ανάγκες προοπτική για τον σύγχρονο κόσμο και
Ότι αυτή η προοπτική πρέπει να αποκτήσει νέο περιεχόμενο και να αποτινάξει από πάνω της το βάρος τραγικών εμπεριών του «υπαρκτού σοσιαλισμού».
Σ' αυτήν την θεμελιακή εκτίμηση στηρίζεται η εμμονή μας στην άρνηση του δογματικού κομμουνισμού και ταυτόχρονα στην άρνηση της σημερινής - ενσωματωμένης κατά τη γνώμη μας στο νεοφιλελεύθερο πλαίσιο - σοσιαλδημοκρατίας.
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Μέσα σ'αυτό το πλαίσιο δουλέψαμε όλα τα προηγούμενα χρόνια και κατά τη γνώμη μου πετύχαμε αξιοσημείωτα αποτελέσματα.
1. Εδραιώσαμε την κοινοβουλευτική παρουσία του κόμματος.
Βεβαίως τα ποσοστά μας είναι χαμηλά και προφανώς όλοι θα θέλαμε περισσότερα.
Όμως η εξασφάλιση της κοινοβουλευτικής μας παρουσίας δεν ήταν κάτι αυτονόητο, απεναντίας, για τα δεδομένα του πολιτικού συστήματος ήταν πάρα πολύ δύσκολη, αλλά πάρα πολύ σημαντική. Απέναντί μας ήταν η τακτική των ηγεσιών άλλων κομμάτων, που ήθελαν τη δικιά τους ηγεμονία και επιβολή αλλά και διαφόρων κέντρων που επεδίωκαν την εξουδετέρωσή μας.
Αρκεί να σκεφτούμε την τύχη όλων των άλλων εγχειρημάτων για την δημιουργία και σταθεροποίηση νέων κομμάτων σε διάφορα σημεία του πολιτικού φάσματος.
2. Εδραιώσαμε την παρουσία μας στους μεγάλους κοινωνικούς χώρους και στο συνδικαλιστικό κίνημα.
Μέσα από την σκληρή δουλειά όλου του κόμματος ο ΣΥΝ σήμερα είναι ένα κόμμα με βαθειές ρίζες στην ελληνική κοινωνία.
Στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και μέσα από τις τρείς εκλογικές αναμετρήσεις των τελευταίων 11 χρόνων κατοχυρώσαμε μια ξεχωριστή θέση. Τόσο από ποσοτική όσο και από ποιοτική άποψη.
Οι θέσεις μας για τα ζητήματα της αποκέντρωσης, της Αυτοδιοίκησης έχουν επηρεάσει βαθύτατα τον χώρο αυτόν και οι σύντροφοι μας που ασκούν αυτοδιοικητική εξουσία πρωτοπορούν όλα αυτά τα χρόνια για την αναβάθμιση των θεσμών της Αυτοδιοίκησης και αποκέντρωσης.
Στο χώρο του συνδικαλιστικού κινήματος επίσης έχουμε μια ξεχωριστή παρουσία.
Τόσο στην ΓΕΣΕΕ όσο και στην ΑΔΕΔΥ οι δυνάμεις που εμπνέονται από τις αντιλήψεις του ΣΥΝ έχουν αισθητή παρουσία και συνέβαλαν αποφασιστικά τα τελευταία χρόνια σε όσα θετικά βήματα ριζοσπαστικοποίησης έχουν σημειωθεί στο παραδοσιακό συνδικαλιστικό κίνημα.
3. Πρωτοπορήσαμε στην επαφή με τα σύγχρονα κινήματα κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης όπως και στην συνάντηση των ιδεών της Αριστεράς με τις ιδέες της πολιτικής οικολογίας.
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Ο ΣΥΝ είναι το πρώτο και ίσως το μόνο ελληνικό κόμμα που συνέλαβε πολύ έγκαιρα και πολύ διορατικά την δυναμική των νέων κινημάτων κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.
Η συμμετοχή μας από την πρώτη στιγμή στις διαδικασίες του παγκόσμιου κοινωνικού φόρουμ στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας, η άμεση και ενεργός συμβολή μας στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ και εν συνεχεία του ελληνικού κοινωνικού φόρουμ, η ενεργός συμμετοχή μας τόσο στις κινητοποιήσεις όσο και στις πολιτικές και θεωρητικές ζυμώσεις και διεργασίες που συντελούνται στο πλαίσιο αυτών των κινημάτων δεν υπήρξαν τυχαίες κινήσεις.
Δική μας επιλογή υπήρξε η συνάντηση της σύγχρονης Αριστεράς με τη δυναμική αυτών των κινημάτων.
Τα ίδια ισχύουν και για το θέμα των σχέσεων Αριστεράς και Πολιτικής Οικολογίας.
Ο ΣΥΝ έχοντας ως κεντρική επιλογή την προώθηση αυτής της συνάντησης αφιέρωσε μεγάλο μέρος των προσπαθειών του στο να εντάξει ουσιαστικά την συλλογιστική και τις αξίες της πολιτικής οικολογίας στην πολιτική του σκέψη και στην πρακτική του δράση.
Η τροποποίηση του τίτλου του κόμματος στο προγραμματικό Συνέδριο και η σηματοδότηση τόσο των κινημάτων όσο και της οικολογίας σ'αυτόν έγινε ακριβώς για να υπογραμμιστεί η μεγάλη σημασία που αποδίδουμε σ'αυτά τα δύο στοιχεία και κυρίως για να υπογραμμιστεί το ότι στη νέα ταυτότητα της σύγχρονης Αριστεράς αυτά τα δύο στοιχεία δεν μπορεί παρά να είναι οργανικά ενταγμένα.
Βεβαίως είναι μια λύση περιγραφική που στην πορεία θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με πιο ουσιαστικό τρόπο, ως οργανικό μέρος της πολιτικής στρατηγικής μας.
4. Πρωτοπορήσαμε στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Κόμματος της Αριστεράς.
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Αν η συμμετοχή μας στα νέα κοινωνικά κινήματα σηματοδοτεί έντονα την αναζήτηση της νέας ταυτότητας της Σύγχρονης Αριστεράς, η αποφασιστική συμβολή μας στην δημιουργία του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, αποτελεί ένα δεύτερο εξ ίσου σημαντικό στοιχείο που φωτίζει την συνολική λογική μας.
Η διαμόρφωση ενός διακριτού ρεύματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς αποτελεί προϋπόθεση για την ανασυγκρότηση της Αριστεράς και σε κάθε μια ξεχωριστή χώρα της Ευρώπης.
Βεβαίως όταν μιλάμε για ένα διακριτό ρεύμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς δεν μιλάμε με οργανωτικούς όρους.
Το θέμα είναι η επεξεργασία μιας συνολικής πρότασης για την σοσιαλιστική προοπτική στην σύγχρονη Ευρώπη και στον σύγχρονο κόσμο.
Απ'αυτήν την σκοπιά βλέποντας τα πράγματα δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι έχουμε κάνει πολλά βήματα. Όμως κάναμε το πρώτο και πολύ σημαντικό.
Συμβάλλαμε ως ΣΥΝ καθοριστικά στο να συνειδητοποιήσουμε και άλλες δυνάμεις της Αριστεράς στην Ευρώπη την ανάγκη διαμόρφωσης αυτού του ρεύματος.
Συμβάλλαμε στο να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη διαμόρφωσης από την σκοπιά της Αριστεράς ευρωπαϊκής στρατηγικής.
Και αυτά δεν ήταν αυτονόητα πριν από λίγα μόλις χρόνια.
Τώρα έχουμε ανοίξει αυτόν το δρόμο και από δω και μπρος μας περιμένει ένα πεδίο όπου πολλά θα κριθούν για το μέλλον της ευρωπαϊκής Αριστεράς.
5. Αναδείξαμε νέα πεδία και πρωτοβουλίες διεθνούς δράσης του ΣΥΝ.
Οι σχέσεις του ΣΥΝ με τα νέα κοινωνικά και οικολογικά κινήματα και η καθοριστική του συμβολή στην δημιουργία του Κόμματος Ευρωπαϊκής Αριστεράς, δείχνουν τις νέες ευθύνες και δυνατότητές μας στον τομέα των διεθνών σχέσεων. Χωρίς να μειώνεται το ενδιαφέρον μας για το Φόρουμ της Ευρωπαϊκής Νέας Αριστεράς, που εδώ και δεκαπέντε χρόνια αποτελεί δημιουργικό χώρο διαλόγου και κοινής δράσης ευρύτερων δυνάμεων της αριστεράς στην Ευρώπη, αναπτύξαμε σχέσεις και με τους Ευρωπαίους Πράσινους και με την Ευρωπαϊκή Αντικαπιταλιστική Αριστερά.
Το πεδίο ιστορικής παρουσίας για την Αριστερά του 21ου αιώνα είναι ο κοινός κοινωνικός, δημοκρατικός και πολιτισμικός χώρος της Ενωμένης Ευρώπης. Ο δρόμος για την ανάπτυξη με ανθρώπινο πρόσωπο για όλους και για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με εγγυήσεις για όλους, στην απασχόληση, στην μόρφωση, τη ζωή και την προσωπικότητα τους, είναι ο δρόμος της αλληλεγγύης και των κοινών αγώνων των Ευρωπαίων πολιτών. Δεν είναι ο εθνικός δρόμος της περιχαράκωσης, των ενδοευρωπαϊκών ανταγωνισμών και της δήθεν εθνικής υπεροχής, που διεκδικεί ο καθένας για τον εαυτό του, ως «περιούσιος (όπως αυτοαναγορεύεται) λαός». Η πολυπολιτισμική συνύπαρξη, με διευρυμένη δημοκρατία δικαιωμάτων κι εγγυήσεων προστασίας, η ειρήνη και η προστασία της οικολογικής ποιότητας και των ανθρωπιστικών αξιών, είναι πεδία μιας νέας διεθνούς αλληλεγγύης για τη δημοκρατία και το σοσιαλισμό, για τους κοινωνικούς θεσμούς και τις ιδεολογικές διαμορφώσεις σε συνθήκες 21ου αιώνα.
Με αυτό το πλαίσιο αναπτύχθηκαν δράσεις και σχέσεις του ΣΥΝ για τον διαφορετικό κόσμο, για την αντίθετη προς την νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, οικουμενική αντιμετώπιση των προβλημάτων, για την εναλλακτική παγκοσμιοποίηση, για την εδραίωση της ειρήνης, μέσα από μια νέα αντίληψη για το διεθνές δίκαιο και τους θεσμούς οργάνωσης και λειτουργίας της διεθνούς κοινότητας.
Στο 2004 η αναγκαία αυτογνωσία μας ως λαού και κοινωνίας, ως εθνικής και κρατικής οντότητας, μας επιβάλλει να αγωνιζόμαστε για την ακριβή γνώση της ιστορίας μας, για τη μη χρήση της ιστορίας για πολιτικές και ιδεολογικές σκοπιμότητες, για την συνύπαρξη της ιδιαίτερης πολιτισμικής μας ταυτότητας στην κοινωνία εθνών και λαών, για την γνώση τόσο της βαλκανικής πτυχής όσο και της μεσογειακής πτυχής της ταυτότητάς μας, που αγνοούμε, αλλά και του ευρωπαϊκού προσανατολισμού μας.
6. Ενισχύσαμε την παρέμβασή μας στο χώρο της νεολαίας, στηρίξαμε την προσπάθεια των νέων συντρόφων και συντροφισσών να ανασυγκροτήσουν την νεολαία του ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ, ως μια αυτόνομη και ριζοσπαστική πολιτική οργάνωση νέων της σύγχρονης αριστεράς.
Η δουλειά στο χώρο της νεολαίας δεν μπορεί να είναι ευκαιριακή παρέμβαση για την διαμόρφωση εσωκομματικών συσχετισμών. Η αγωνία και η δύναμη της νεολαίας για ένα διαφορετικό κόσμο, είναι δυναμική ανανέωσης κι αναζωογόνησης, είναι πρωτοποριακή ενασχόληση, στο πεδίο των ιδεών και της δράσης, για τα χαρακτηριστικά που θέλουμε νάχει αυτός ο διαφορετικός κόσμος.
Καμία κοινωνία δεν επιβιώνει χωρίς αγωνιστικές αμφισβητήσεις του κατεστημένου κι οραματικές διεκδικήσεις του διαφορετικού.
Πράξαμε σωστά όταν αποφασίσαμε να ξεπεράσουμε φοβίες και δουλείες, εμμονές και μονομέρειες και να δώσουμε έμφαση στη νεολαία. Όμως, με μια και μόνο ματιά στην σύνθεση από πλευράς ηλικιών των οργανώσεών μας, διαπιστώνει κανείς τη μαύρη τρύπα στης ηλικίες 30 με 40, αποτέλεσμα δικών μας λαθών και στις επιλογές και στον τρόπο δουλειάς, δικών μας λαθών ως προς την πολιτική στελεχών αλλά και ως προς την ανανέωση του κόμματος. Η οργανωτική δουλειά, οι σχέσεις κόμματος - νεολαίας και νεολαίας κοινωνίας, η θεωρητική και πολιτική συγκρότηση της νεολαίας, θέλουν σοβαρές αλλαγές, μακριά από στερεότυπα καθοδηγητικής εποπτείας και επιτήρησης της κομματικής γραμμής.
Στις συνθήκες του αντιφατικού σύγχρονου κόσμου, αποκτά δυναμική προτεραιότητα ο αγώνας για την επαναφορά της πολιτικής ως κοινωνικής αξίας, για την επανασύνδεση με τη συλλογική δράση, για την ενασχόληση με τα μεγάλα προβλήματα των κοινωνιών και των καιρών.
Σε μια περίοδο κρίσης και υποχώρησης της Αριστεράς, σε μια περίοδο επικράτησης των νεοοικονομισμών της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και των νεοιδεολογισμών περί ενιαίας σκέψης και μονόδρομης προσαρμογής, ο κίνδυνος είναι διπλός: Η φυγή προς τα πίσω και η έξοδος από την πραγματικότητα των εξελίξεων, από τη μια κι από την άλλη η προσαρμογή και διεκπεραίωση της υπάρχουσας μονοδιάστατης νεοφιλελεύθερης τάξης πραγμάτων.
Οι νέοι σήμερα, σε μιαν εποχή που η δράση από τις γραμμές της αριστεράς δεν είναι ούτε το κυρίαρχο κλίμα ούτε μόδα, νοιώθουν την ανάγκη να αναμετρηθούν με τα ιδεολογικά και πολιτικά στοιχεία ταυτότητας της σημερινής αριστεράς, που θα ξεπερνά παραδοσιακά μορφώματα, και θα παλεύει τα διακυβεύματα της εποχής για σοσιαλισμό, με δημοκρατία κι ελευθερία, για οργανική ανάπτυξη νέων κοινωνικών κινημάτων, για νέες συλλογικότητες πολιτικών και κοινωνικών υποκειμένων, που θα υπερβαίνουν την παραταξιοποίηση και την κομματικοποίηση των ανταγωνισμών, που θα εντάσσονται οργανικά στην κοινωνική διεκδίκηση για την διεύρυνση στο δημόσιο χώρο της πολιτικής, για την εμβάθυνση του λόγου και του ρόλου της σύγχρονης αριστεράς.
7. Αναδείξαμε με επιμονή, με συνέπεια και κόστος, την ανάγκη διαρθρωτικών αλλαγών στο κυρίαρχο πολιτικό μοντέλο, στις δομές κρατικής οργάνωσης και στις λειτουργίες διακυβέρνησης της χώρας.
Το μοντέλο του καθεστωτικού δικομματισμού και του μονοκομματισμού πλειοψηφικού ηγεμονισμού, το μοντέλο της πρωθυπουργοκεντρικής διακυβέρνησης, οι πρακτικές του εκάστοτε κομματικού κυβερνητισμού, οι πελατειακές σχέσεις, το συγκεντρωτικό και γραφειοκρατικό κράτος, η διαχείριση του δημοσίου χρήματος, της διοίκησης και της ανάπτυξης με την νοοτροπία της κομματικής - κυβερνητικής περιουσίας, συνυπάρχουν πια σήμερα μαζί με την μεταποίηση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας σε τηλεοπτική δημοκρατία, με την μετατόπιση του κέντρου βάρους από τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς στα εξωθεσμικά κέντρα της οικονομικοπολιτικής διαπλοκής, με την μετάλλαξη της χρηστής διακυβέρνησης για την προστασία του δημοσίου συμφέροντος στη συναλλαγή για την εμπορευματοποίηση συλλογικών αγαθών και την αθέμιτη κερδοσκοπία λίγων.
Προτείναμε εγκαίρως και με διορατικότητα σειρά θεσμικών αλλαγών στον εσωτερικό πυρήνα του συστήματος διακυβέρνησης και των θεσμών εξουσίας. Για να υπάρξουν θεσμικά και πολιτικά αντίβαρα αυτοκαθορισμού της Δημοκρατίας σε μια περίοδο που η Δημοκρατία μας είναι ετεροπροδιοριζόμενη και εξαιρετικά ευάλωτη στα μεγάλα εκδοτικά και οικονομικά συγκροτήματα, πάσχει από χρόνια έλλειψη αξιοπιστίας, που την εμφανίζουν ως διπρόσωπη και υποκριτική έναντι της κοινωνίας και των πραγματικών προβλημάτων των πολιτών.
Απέναντί μας βρήκαμε κέντρα και μηχανισμούς, που απεργάζονται τα πάντα σε βάρος του ΣΥΝ. Κοντά μας, όμως είναι η εκτίμηση της μέγιστης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού που βρίσκει στις θέσεις μας τη δική του φωνή και θέλει να υπερασπιζόμαστε τις πολιτικές μας προτάσεις, εναντίον της διαπλοκής· και διαφθοράς, ως πολιτικές αξιώσεις υπέρ μιας αξιόπιστης κι αποτελεσματικής για την κοινωνία μας δημοκρατίας.
Κι έχω την βεβαιότητα ότι και οι υποψήφιοι πρόεδροι και τα στελέχη της νέας ΚΠΕ και Π.Γ. και οι Βουλευτές και οι Ευρωβουλευτές, αλλά και τα μέλη του ΣΥΝ έχουν πλήρη συνείδηση αυτού του προβλήματος και δεν θα επιτρέψουν την δημιουργία εντυπώσεων, που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν από εξωθεσμικά κέντρα για να πλήξουν τη συνοχή του ΣΥΝ και την ενιαία θέση του.
8. Αποκτήσαμε και πάλι επαφή με σημαντικό τμήμα των διανοούμενων.
Αναφέρομαι σε αυτό ως ένα από τα επιτεύγματα αυτών των χρόνων γιατί το θεωρώ παρά πολύ κρίσιμο για το μέλλον της Αριστεράς και γιατί δεν ήταν καθόλου απλό.
Οι συνέπειες της κατάρρευσης του '89 υπήρξαν καθοριστικές στον χώρο των διανοούμενων και αυτό ήταν απολύτως φυσιολογικό.
Και μέσα σ'αυτό το ούτως ή άλλως δυσμενές ιδεολογικό πλαίσιο εξελίχθηκε στην Ελλάδα μια ενδιαφέρουσα ιδεολογική σύγκρουση στο χώρο της ευρύτερης Αριστεράς, με επίκεντρο την έννοια και τις πολιτικές του εκσυγχρονισμού.
Αυτή η σύγκρουση επηρέασε συνολικά το ΣΥΝ, επηρέασε όμως ιδιαίτερα σε πρώτη φάση το χώρο των διανοούμενων.
Λόγοι ιστορικής παράδοσης επηρέασαν κατ'αρχήν θετικά προς το εγχείρημα του εκσυγχρονισμού σημαντικό μέρος της ελληνικής προοδευτικής διανόησης. Κι αυτό γιατί ο προοδευτικός εκσυγχρονισμός υπήρξε αίτημα δεκαετιών. Και αυτή η χρόνια ανάγκη και διεκδίκηση οδηγούσε σε υπεραπλουστεύσεις που εμφάνιζαν τον εκσυγχρονισμό ως ιδεολογία είτε σε ανατροπές που έβαλαν σε προτεραιότητα την τεχνοκρατική διαχείριση έναντι της πολιτικής, την οικονομία έναντι της κοινωνίας.
Χρειάστηκε αρκετός χρόνος και κυρίως σημαντικές εμπειρίες για να φανεί καθαρά ότι η σύγχρονη θεωρία περί εκσυγχρονισμού δεν αποτελούσε συνέχεια και προέκταση του ιστορικού κινήματος για τον προοδευτικό εκσυγχρονισμό της ελληνικής κοινωνίας, αλλά μια θεωρία κάλυψης σε μεγάλο βαθμό της νεοφιλελεύθερης προσαρμογής της σοσιαλδημοκρατικής διακυβέρνησης στην Ευρώπη και στην Ελλάδα.
Κορυφαίες στιγμές αυτής της πορείας υπήρξαν οι πόλεμοι πρώτα στην Γιουγκοσλαβία και μετά στο Ιράκ, η σύγκρουση για το ασφαλιστικό και την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, η αντιπαράθεση γύρω από το θέμα σχέσεων εκκλησίας - κράτους με αφορμή κατ'αρχήν το θέμα των ταυτοτήτων και στη συνέχεια την συνταγματική αναθεώρηση, οι συγκρούσεις στο χώρο της Παιδείας και της Υγείας, οι συγκρούσεις γύρω από θέματα υπεράσπισης των δικαιωμάτων, η σύγκρουση γύρω από το θέμα της Ολυμπιάδας όπως και γύρω από θέματα προστασίας του περιβάλλοντος και οικολογίας.
Η συσπείρωση πολύ σημαντικού δυναμικού διανοούμενων στο Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ αλλά και στο Ίδρυμα Ν. Πουλαντζάς, και στο Προγραμματικό Συμβούλιο του ΣΥΝ αποτελούν πολύ σαφείς ενδείξεις ότι μέσα απ'αυτήν την πορεία η Σύγχρονη Δημοκρατική και Ανανεωτική Αριστερά αποκαθιστά τις σχέσεις της με μεγάλο τμήμα της διανόησης και αυτό αποτελεί ένα πολύ ενθαρρυντικό στοιχείο για το μέλλον. Δεν κάναμε όσα μπορούσαμε. Πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητά μας από δω και πέρα.
Είναι ίσως το πιο σημαντικό στοιχείο γιατί στη φάση που βρισκόμαστε, φάση διαμόρφωσης ταυτότητας και φυσιογνωμίας αυτό μπορεί να αποδειχτεί καθοριστικό.
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Τα οκτώ σημεία στα οποία αναφέρθηκα θεωρώ ότι αποτελούν πολύ σημαντικές κατακτήσεις του ΣΥΝ. Και θεωρώ ότι πάνω σ'αυτά μπορεί και πρέπει να στηριχθεί η πορεία μας από δω και μπρος.
Βεβαίως δεν σκοπεύω να κάνω ένα λεπτομερή απολογισμό και κυρίως έναν οργανωτικού τύπου απολογισμό.
Και επειδή αναφέρθηκα μονάχα στις κατακτήσεις μας δεν πρέπει να μου αποδοθεί καμία διάθεση ωραιοποίησης.
Προφανώς είμαστε ένα μικρό κόμμα.
Κι ως εκ τούτου έχουμε πολλές καθυστερήσεις και πολλά προβλήματα.
Υπάρχουν σοβαρά ζητήματα λειτουργίας σε όλά τα επίπεδα και όλα αυτά τα χρόνια υπήρξαν μεγάλα κενά και στην πολιτική λειτουργία της ΚΠΕ και στη δική μου λειτουργία ως Προέδρου.
Πιστεύω, όμως, βαθιά ότι δεν είναι αυτά τα κενά, οι καθυστερήσεις και οι αδυναμίες, που προσδιόρισαν τα πολιτικά και κυρίως τα εκλογικά μας αποτελέσματα.
Καταθέτοντας την προσωπική μου εμπειρία όλων αυτών των χρόνων θέλω να αναφερθώ σε δύο μεγάλα πολιτικά προβλήματα, από τον χειρισμό των οποίων προσδιορίστηκε η εμβέλεια του κόμματος και επίσης σε ένα κεντρικό πρόβλημα που αφορά την ταυτότητα και τον συνολικό ιστό του ΣΥΝ ως πολιτικού κόμματος.
Το πρώτο πολιτικό πρόβλημα αφορά την όλη συζήτηση περί κεντροαριστεράς και των σχέσεών μας με το ΠΑΣΟΚ.
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι από το 1992 που ιδρύθηκε ο ΣΥΝ μέχρι και τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές ένας πολύ σημαντικός αριθμός στελεχών μετακινήθηκε σε διάφορες φάσεις από τον δικό μας χώρο προς το ΠΑΣΟΚ. Και είναι επίσης αναμφισβήτητο γεγονός ότι αυτό το φαινόμενο μας κόστισε εκλογικά με δύο τρόπους. Και επηρέασε ένα ποσοστό ψηφοφόρων μας στο να ακολουθήσουν σε αυτήν την πορεία τα στελέχη που κινήθηκαν προς το ΠΑΣΟΚ και το σπουδαιότερο τραυμάτισε την αξιοπιστία και την φερεγγυότητα του ΣΥΝ, ως κόμματος μακράς πνοής.
Σ'αυτό το κεντρικό θέμα οφείλουμε να δώσουμε μια πειστική και σοβαρή ερμηνεία.
Το πρώτο σημείο μιας τέτοιας ερμηνείας αφορά την πολιτική του ΠΑΣΟΚ. Σπεύδω να πω ότι αυτό δεν είναι το πιο σοβαρό. Γιατί το ΠΑΣΟΚ σε τελευταία ανάλυση την πολιτική του κάνει και το θέμα είναι τι κάνουμε εμείς.
Όμως ξεκινάω από αυτό για να μπορέσω να εκθέσω συστηματικά την άποψή μου.
Κεντρικό σημείο της λογικής του ΠΑΣΟΚ είναι η αντίληψη περί αυτοδυναμίας και η αντίληψη ότι στα πλαίσια του δικομματικού πολιτικού συστήματος αυτό - δηλαδή το ΠΑΣΟΚ - εκπροσωπεί το σύνολο του αντιδεξιού χώρου.
Με βάση αυτήν την λογική το ΠΑΣΟΚ θεωρεί ότι η προοδευτική πλειοψηφία για την οποία μιλάει συγκροτείται στο εσωτερικό του. Και δεν μπορεί να αποδεχτεί μια αντίληψη συμμαχιών ανάμεσα στο ίδιο και σε άλλες πολιτικές δυνάμεις, προκειμένου να εκφραστεί, με έναν διαφορετικό και πολιτικά πλουραλιστικό τρόπο, η προοδευτική πλειοψηφία. Για το λόγο αυτό αρνήθηκε σταθερά και πάντα τις προτάσεις μας, για καθιέρωση της απλής αναλογικής και την τροποποίηση του δικομματικού πολιτικού συστήματος.
Απέναντι σ'αυτή τη λογική και πολιτική του ΠΑΣΟΚ, ο ΣΥΝ όφειλε να αμυνθεί. Να υπερασπιστεί το δικαίωμά του να υπάρχει. Την αυτονομία του, την πολιτική του. Σε τελευταία ανάλυση την αξιοπρέπειά του. Αυτού του είδους η αντιπαράθεση χρωμάτισε όπως είναι φυσικό τις σχέσεις ΠΑΣΟΚ- ΣΥΝ, όλα τα προηγούμενα χρόνια, και προσέδωσε στις προγραμματικές και πολιτικές διαφωνίες, μια ιδιαίτερη ένταση.
Παρά την ένταση αυτή ο ΣΥΝ προσπάθησε πάντα να διατηρεί ανοιχτό το διάλογο και τη δυνατότητα συνεργασιών, εκεί όπου υπήρχε συγγένεια απόψεων και πραγματική δυνατότητα.
Αυτή η σύνθετη στρατηγική που ακολούθησε όλα αυτά τα χρόνια ο ΣΥΝ απέναντι στο ΠΑΣΟΚ, αποτέλεσε πεδίο σοβαρών εσωκομματικών συγκρούσεων και αντιπαραθέσεων.
Μερίδες συντρόφων σε διαδοχικές φάσεις θεώρησαν ότι ακολουθούμε μια μηδενιστική πολιτική και ότι αρνούμαστε πραγματικές δυνατότητες, για πολιτικού χαρακτήρα συμμαχίες με το ΠΑΣΟΚ. Κι έτσι διαμόρφωσαν το πολιτικό υπόβαθρο για την αποχώρησή τους από τον ΣΥΝ.
Βεβαίως υπήρξαν και πολιτικές διαφωνίες επί της προγραμματικής αντιπολίτευσης, που ασκήσαμε όλα αυτά τα χρόνια στις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, με επίκεντρο την θεωρία περί εκσυγχρονισμού και τις εφαρμογές του ιδεολογήματος περί κεντροαριστεράς.
Κατά τη γνώμη μου στο βάθος αυτής της στάσης που οδήγησε τελικά στην προσχώρηση στο ΠΑΣΟΚ, είναι η αντίληψη ότι ο ΣΥΝ δεν έχει λόγο ύπαρξης ως αυτόνομο κόμμα της Αριστεράς και ότι η ένταξη του δυναμικού του, σε ένα μεγάλο κόμμα εξουσίας, αποτελεί πιο παραγωγική λύση.
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Μετά απ'όλες τις εμπειρίες που αποκομίσαμε όλοι μας όλα αυτά τα χρόνια και μετά από την συνειδητοποίηση από όλους μας της μεγάλης ζημιάς που υποστήκαμε από αυτό το φαινόμενο, πιστεύω ότι έχουμε πια την ωριμότητα να μην επιτρέψουμε ξανά το θέμα των σχέσεων μας με το ΠΑΣΟΚ να αποτελέσει αντικείμενο τέτοιου είδους εσωτερικών συγκρούσεων.
Το πολιτικό σύστημα της χώρας είναι αυτό που προσδιορίζει τα πρακτικά περιθώρια των πολιτικών συμμαχιών ανάμεσα στις πολιτικές δυνάμεις. Και δυστυχώς αυτά τα περιθώρια είναι από ελάχιστα έως ανύπαρκτα, εάν μιλάμε για συμμαχίες που μπορούν να οδηγήσουν στην συγκρότηση κυβερνητικών πλειοψηφιών.
Η αλλαγή αυτών των όρων του πολιτικού συστήματος δεν είναι στο χέρι του ΣΥΝ.
Είναι στο χέρι των δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας.
Η συζήτηση για την ύπαρξη ή μη προγραμματικών συμπτώσεων, αρχίζει από εκεί και πέρα.
Χωρίς την αλλαγή των όρων του πολιτικού συστήματος, δεν έχει νόημα καμία αναζήτηση προγραμματικών συμφωνιών, για την συγκρότηση κυβερνητικής πλειοψηφίας.
Το πολιτικό σύστημα εξασφαλίζει αυτοδύναμη κοινοβουλευτική πλειοψηφία στο πρώτο κόμμα.
Και το πρώτο κόμμα που διαθέτει αυτοδύναμη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, δεν έχει καμία ανάγκη συμμάχων.
Έχει απόλυτη ανάγκη ψήφων μέχρι να κατακτήσει την πρώτη θέση. Και αυτές τις ψήφους τις αναζητά κατά προτεραιότητα στους όμορους χώρους προς τους οποίους επιδιώκει την εκλογική του διεύρυνση. ʼσχετα το πώς κάθε φορά την βαφτίζει.
Από κεί και πέρα όμως στα επί μέρους μέτωπα έχουν πραγματική αξία οι προγραμματικές συμπτώσεις ή αποστάσεις.
Κι ένα κόμμα όπως είναι ο ΣΥΝ που ενδιαφέρεται να επηρεάζει τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις και δεν ενδιαφέρεται απλώς να κάνει προπαγάνδα, ένα τέτοιο κόμμα ασκεί και πολιτική συμμαχιών. Σε συγκεκριμένους χώρους και για συγκεκριμένα θέματα.
Και αυτού του είδους η πολιτική συμμαχιών σε τίποτα δεν αναιρεί την αυτονομία του.
Απεναντίας την ενισχύει εφ'όσον ενισχύει τον πολιτικό του ρόλο και επιρροή.
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Το δεύτερο μεγάλο πολιτικό πρόβλημα που εξ ίσου μας προσδιόρισε είναι η πολιτική συμμαχιών που αναπτύξαμε στο χώρο της Αριστεράς με κορύφωση την συγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές.
Αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός ότι η συγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ εν όψει των κρίσιμων βουλευτικών εκλογών του περασμένου Μαρτίου τροφοδότησε τόσο στο εσωτερικό του ΣΥΝ όσο και στον ευρύτερο χώρο της εκλογικής του επιρροής μιας, μεγάλη συζήτηση. Και προκάλεσε την διατύπωση πολύ ισχυρών αρνητικών κριτικών από μια μερίδα και του κόμματος και του περίγυρου μας.
Και μετά τις εθνικές εκλογές, εν όψει ευρωεκλογών, προέκυψε η αδυναμία συνέχισης και στις ευρωεκλογές του εγχειρήματος του ΣΥΡΙΖΑ.
Κατά την άποψή μου και η εκδήλωση αυτού του προβλήματος οφείλεται στην ελλειπή συνειδητοποίηση απ'όλους μας των πολιτικών ορίων εντός των οποίων καλείται να κινηθεί ο ΣΥΝ, εξ αιτίας της θέσης του στο πολιτικό σύστημα της χώρας, και της αφετηριακής του επιλογής να εργαστεί για την συγκρότηση ενός ισχυρού πολιτικού κόμματος της σύγχρονης Αριστεράς.
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Ο ΣΥΝ οφείλει να έχει μια σαφή στρατηγική για τον χώρο της Αριστεράς. Οφείλει να προβάλλει μια πρόταση για το πώς θέλει να εξελιχθεί ο χώρος της Αριστεράς.
Και η πρόταση αυτή δεν μπορεί να είναι άλλη από την πρόταση για την ανασυγκρότηση της Αριστεράς. Ανασυγκρότηση ώστε κάποια στιγμή να διαμορφωθεί στην Ελλάδα μια Σύγχρονη Παράταξη της Αριστεράς που να εκφράσει με συνέπεια την εναλλακτική πρόταση στον νεοφιλελευθερισμό.
Είναι ρεαλιστική μια τέτοια προοπτική;
Προφανώς η πολιτική της ηγεσίας του ΚΚΕ αποτελεί μεγάλο εμπόδιο.
Όμως εκτός από το ΚΚΕ και το ΣΥΝ, στο χώρο της Αριστεράς κινούνται πολλές μικρότερες δυνάμεις, πολλές ομάδες, πολλοί ανένταχτοι αγωνιστές, κινείται ένας ολόκληρος κόσμος που παρακολουθεί από μακριά την σημερινή δύσκολη κατάσταση.
Είναι φανερό λοιπόν ότι για μεγάλο διάστημα θα διεξάγεται ένας σκληρός αγώνας για την διαμόρφωση των συσχετισμών στο χώρο της Αριστεράς και από την τελική έκβαση αυτού του αγώνα θα εξαρτηθούν πολλά, όχι μόνο για την Αριστερά αλλά για ολόκληρο το πολιτικό σύστημα.
Αυτή η αντιπαράθεση στο χώρο της ελληνικής Αριστεράς έχει βαθιές ιστορικές ρίζες και εξελίχθηκε με πολλές και διαφορετικές μορφές, στις διάφορες ιστορικές περιόδους.
Το 1993 - όταν βρεθήκαμε εκτός βουλής - φάνηκε ότι ο ΣΥΝ θα τελείωνε και ότι το ΚΚΕ θα επέβαλε την κυριαρχική παρουσία του στο χώρο της Αριστεράς.
Όμως ανατρέψαμε γρήγορα αυτήν την κατάσταση και διαμορφώσαμε μια ανοδική πορεία που άλλαξε τα δεδομένα.
Τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα λόγω της συμμετοχής μας στα κινήματα κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, τις πολλαπλές κοινωνικές και πολιτικές πρωτοβουλίες μας και λόγω της συνεπούς ενωτικής πολιτικής που ακολουθήσαμε καταφέραμε να διαμορφωθεί ένα εντελώς νέο τοπίο στο χώρο της Αριστεράς. Η συγκρότηση του χώρου Διαλόγου και Κοινής Δράσης διαμόρφωσε σημαντικές δυνατότητες συσπείρωσης ενός ευρύτατου φάσματος αριστερών δυνάμεων, που μπορούσαν, παρά τις διαφορές τους να συνυπάρχουν, σ'ένα πλαίσιο που εξασφάλιζε την κοινή δράση και ταυτόχρονα επέτρεπε τον ανοιχτό διάλογο και τον αλληλοεπηρεασμό.
Φυσιολογικά ολόκληρο το κόμμα θα έπρεπε να έχει συνείδηση ότι είναι ένα βήμα τολμηρό και πρωτότυπο και που ήταν λογικό να έχει πολλές δυσκολίες και να περάσει από πολλές φάσεις. Δεν αγνοώ και διπλές λογικές ή πρακτικές άλλων χώρων. Μιλάμε, όμως, για μας χωρίς να προσφερόμαστε να μας ενοχοποιούν και χωρίς να επιδιώκουμε να ενοχοποιούμε κανέναν.
Ο ευρύτερος κόσμος της Αριστεράς είδε στην συγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ μιαν ελπίδα για κάποια ενδιαφέρουσα κινητικότητα στον χώρο της Αριστεράς.
Όμως τόσο εμείς ως κόμμα όσο και οι άλλες οργανωμένες δυνάμεις που συμμετείχαν στο εγχείρημα δεν καταφέραμε να ανταποκριθούμε με την ωριμότητα και την ευελιξία που επιβάλλονταν στις προσδοκίες που γεννήσαμε. Και έτσι είχαμε την απογοήτευση του να μην επαναληφθεί η κοινή κάθοδος και στις ευρωεκλογές. Μια εξέλιξη από την οποία όλοι χάσαμε. Και χάσαμε όλοι, επιπροσθέτως, από το κλίμα πολιτικής και προσωπικής πολεμικής, που ακολούθησε.
Όμως μια πολιτική συσπείρωση που θα κινείται στην λογική του ΣΥΡΙΖΑ, που θα εμπεριέχει και άλλες ακόμα δυνάμεις και που δεν θα έχει τόσες εντάσεις και πολεμικές που είχε ο ΣΥΡΙΖΑ, μπορεί με βεβαιότητα να αλλάξει το τοπίο της ελληνικής Αριστεράς και να δημιουργήσει μια νέα εντελώς κατάσταση.
Αυτή η προοπτική πρέπει να αποτελεί σημείο εσωτερικού διχασμού του ΣΥΝ ή αντιθέτως βάση κοινής πολιτικής;
Και εδώ συντρόφισσες και σύντροφοι έρχομαι στο τελευταίο θέμα αυτού του πολιτικού απολογισμού και στο κεντρικό πολιτικό συμπέρασμα που θέλω να καταθέσω μέσα από την εμπειρία των 11 χρόνων στην ηγεσία του ΣΥΝ.
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Ο ΣΥΝ είναι ένα νέο κόμμα. Ιδρύθηκε μόλις το 1992. Δεν προέκυψε όμως από το πουθενά. Στην πολιτική γεωγραφία του τόπου αποτελεί την συνέχεια ενός ιστορικού ανανεωτικού ρεύματος στο χώρο της ελληνικής Αριστεράς.
Η ιδιομορφία του σε σχέση με προηγούμενα πολιτικά σχήματα αυτού του ρεύματος είναι ότι τώρα στο εσωτερικό του, στο εσωτερικό του ΣΥΝ συνυπάρχουν δυνάμεις που σε διαφορετικές ιστορικές στιγμές, από διαφορετικές αφετηρίες, με διαφορετικό βαθμό συνειδητοποίησης και διαφορετικές κουλτούρες συνέκλιναν προς το ιστορικό ρεύμα ανανέωσης της ελληνικής Αριστεράς.
Χρέος μας από την αρχή ήταν και εξακολουθεί να είναι να πετύχουμε την καλλιέργεια μιας νέας κοινής κουλτούρας ως αποτέλεσμα όλων μας και από την άλλη την διασταύρωσή μας με τα σύγχρονα προβλήματα.
Η πραγματικότητα του σύγχρονου κόσμου μας υποχρεώνει όλους ούτως ή άλλως να επανεξετάσουμε τα θεωρητικά μας εφόδια και να ανανεώσουμε τα ιδεολογικά και πολιτικά εργαλεία μας.
Με την συγκρότηση του ΣΥΝ το 1992 διακηρύξαμε από κοινού αυτήν την πρόθεση και με αυτόν τον σκοπό προχωρήσαμε.
Πιστεύω όμως πως δεν καταφέραμε ακόμα να κάνουμε όσα βήματα έπρεπε.
Έτσι πολλά πολιτικά προβλήματα εξακολουθούμε να τα αξιολογούμε και να τα κρίνουμε όχι με γνώμονα την υπό διαμόρφωση νέα κοινή πολιτική κουλτούρα αλλά από την σκοπιά του ο καθένας.
Δεν μπορώ ακόμα και σήμερα να καταλήξω εάν σε αυτό μας ωθεί και ο τρόπος εσωτερικής λειτουργίας και το καθεστώς των παγιωμένων τάσεων που έχει επικρατήσει.
Κάναμε πολλά. Όμως στη συνείδηση του κόμματος ακόμα το ένα είναι ξεκομμένο από το άλλο και ο καθένας επιλέγει α λά καρτ. Δεν καταβάλαμε τη θεωρητική προσπάθεια, που απαιτεί ένας συνεκτικός ιδεολογικοπολιτικός ιστός μιας ενιαίας κομματικής οντότητας.
Στο δικό μου το μυαλό η συμμετοχή μας στα κινήματα, το άνοιγμα στην οικολογία, η σαφής αντιεθνικιστική πολιτική, η συγκρότηση του κόμματος της ευρωπαϊκής Αριστεράς, η σαφής ευρωπαϊκή στρατηγική, η συγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ, η ευέλικτη πολιτική συμμαχιών στους κοινωνικούς χώρους αποτελούσαν πάντα και εξακολουθούν να αποτελούν ένα αναπόσπαστο σύνολο, ένα όλον.
Αυτή και η εσωτερική συνοχή και ενότητα των πρωτοβουλιών δεν είναι δεδομένη.
Από δω πιστεύω ότι πηγάσανε τα πιο σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίσαμε στην πορεία μας και από δω πήγασαν οι διαφορετικές επιλογές που ακύρωσαν ή τουλάχιστον μείωσαν την εμβέλεια σημαντικών πρωτοβουλιών μας τα προηγούμενα χρόνια.
Νομίζω ότι αυτό είναι το κεντρικό πρόβλημα που οφείλει να αντιμετωπίσει τόσο το συνέδριο όσο και κυρίως η νέα ηγεσία του κόμματος από δω και πέρα.
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Ίσως σας κούρασα με την τόσο εκτενή αναφορά στην αποτίμηση της πορείας μας.
Ελπίζω με αυτόν τον τρόπο να συμβάλλω ουσιαστικά στον διάλογο που θα διεξαχθεί στο συνέδριό μας, για το ρόλο που ο ΣΥΝ μπορεί και πρέπει να διαδραματίσει, τα επόμενα χρόνια, στην κοινωνική και πολιτική ζωή του τόπου.
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Το πολιτικό σύστημα της χώρας δημιουργεί ασφυκτικά πλαίσια για τις εκλογικές επιδόσεις του ΣΥΝ.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πολύ μεγαλύτερα περιθώρια για πολιτικό ρόλο και για αποτελεσματική παρέμβαση σε όλα τα πεδία των κοινωνικών και πολιτικών αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων.
Απεναντίας αυτό το πολιτικό σύστημα υπαγορεύει στα δύο μεγάλα κόμματα μια έντονα πολυσυλλεκτική λειτουργία πράγμα το οποίο τα καθιστά ομήρους της κοινής γνώμης, των δημοσκοπήσεων και των διαμορφωτών της κοινής γνώμης.
Η στάση των δύο μεγάλων κομμάτων στο λεγόμενο «Σκοπιανό» πρόβλημα αποτελεί κλασσικό παράδειγμα της ομηρίας τους από την κοινή γνώμη και της αδυναμίας τους να ασκήσουν τολμηρή πολιτική.
Ο ΣΥΝ από την άλλη δεν έχει τέτοιου είδους δουλείες. Κάθε φορά κρίνεται από την ικανότητα του να βρίσκεται ένα βήμα μπροστά, να ανοίγει τολμηρά ιδεολογικά και πολιτικά μέτωπα, να διατυπώνει αιχμηρές προγραμματικές προτάσεις, να καλλιεργεί μια νέα συνείδηση κόντρα στα κέντρα χειραγώγησης της κοινής γνώμης.
Ξεκινώντας απ'αυτήν την αφετηρία, συντρόφισσες και σύντροφοι, πιστεύω ότι υπάρχουν ορισμένοι βασικοί άξονες πάνω στους οποίους πρέπει να οργανωθεί η συνολική παρουσία του ΣΥΝ.
1. Ο πρώτος άξονας αναφέρεται στην συνολική όραση του σύγχρονου κόσμου, της δυναμικής των εξελίξεων και τις σύγχρονες αντιθέσεις.
Ο ΣΥΝ έχει πιστεύω την προετοιμασία να αναλύσει σοβαρά τον μεταδιπολικό κόσμο. Τη δυναμική της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης όπως αυτή σήμερα προωθείται υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ, την κεντρική σημασία που κατέχει το θέμα του νεοφιλελευθερισμού, την τεράστια σημασία που έχει η ανατροπή του Διεθνούς Δικαίου, όπως επίσης την δραματική αλλαγή που έχει συντελεστεί στα θέματα Δημοκρατίας.
Τέλος ο ΣΥΝ έχει την κατάλληλη προετοιμασία ώστε να αναλύσει σωστά τις γεωστρατηγικές ανακατατάξεις που συντελούνται και να αντιλαμβάνεται το πώς τοποθετείται σήμερα η Ελλάδα στον σύγχρονο κόσμο και την διεθνή διάσταση των ελληνικών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών προβλημάτων.
Υπ'αυτήν την έννοια θεωρώ ότι ο ΣΥΝ οφείλει να αγωνιστεί ώστε ολόκληρη η ελληνική κοινωνία να συνειδητοποιήσει τα δεδομένα του σύγχρονου κόσμου, να συνειδητοποιήσει την αλλαγή ιστορικής εποχής που έχει συντελεστεί από τις αρχές της δεκαετίας του '90, και να συνειδητοποιήσει ότι το μέλλον της δεν κρίνεται από την έκβαση των πολιτικών συγκρούσεων που διεξάγονται στα στενά όρια του ελληνικού κράτους, αλλά κρίνεται κατά κύριο λόγο στο ανοιχτό πεδίο της επαφής της Ελλάδας με τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις του σύγχρονου κόσμου.
Ταυτόχρονα ο ΣΥΝ ως κόμμα της Αριστεράς οφείλει να αγωνιστεί ώστε οι Ελληνες εργαζόμενοι να συνειδητοποιήσουν και την ταξική φύση αυτών των μεγάλων σύγχρονων ανακατατάξεων, να πειστούν ότι ο νεοφιλελευθερισμός και η λογική του διαρκούς πολέμου είναι οι μεγάλες απειλές για το μέλλον και να πεισθούν ότι η αντιπαράθεση σε αυτές τις απειλές δεν μπορεί πια να γίνει στα στενά εθνικά όρια και ότι οι εργαζόμενοι πρέπει να οργανώσουν την άμυνα τους στο επίπεδο και την κλίμακα που οργανώνει την επίθεση του ο πιο ακραίος και επιθετικός καπιταλισμός που είναι ο νεοφιλελευθερισμός.
Τα θέματα του εναρμονισμού των αιτημάτων και διεκδικήσεων των λαών πλουσίων και φτωχών χωρών, τα θέματα της μετανάστευσης, τα θέματα της αντιμετώπισης των εθνικιστικών και θρησκευτικών φανατισμών, τα θέματα της τρομοκρατίας, του πολέμου και της ειρήνης αποτελούν πεδία όπου πρέπει να κάνουμε πάρα πολλά. Εάν βαδίσουμε συστηματικά σε αυτόν τον δρόμο η συμβολή μας στην κοινωνική και πολιτική ζωή θα είναι τεράστια.
2. Ο δεύτερος άξονας αναφέρεται στα θέματα της ευρωπαϊκής πολιτικής.
Συντρόφισσες και σύντροφοι,
Τα προβλήματα στα οποία καλείται να απαντήσει η Ευρώπη σήμερα δεν έχει καμία σχέση με τα προβλήματα των δεκαετιών του 70 και του 80.
Ευρωπαϊκή στρατηγική από την σκοπιά της Αριστεράς σήμερα σημαίνει καινούργια πράγματα, καινούργιες προτάσεις με βάση τις σύγχρονες αντιθέσεις.
Με την δημιουργία του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ και με τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Κόμματος της Αριστεράς κάναμε την αρχή.
Είπαμε και στο προγραμματικό μας συνέδριο ότι η πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης με δημοκρατικά, κοινωνικά και οικολογικά χαρακτηριστικά μπορεί να είναι η απάντηση των ευρωπαϊκών λαών στις προκλήσεις της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.
Η συζήτηση για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα είναι μια πρώτη μεγάλη ευκαιρία. Κανονικά η ευρωπαϊκή Αριστερά θα έπρεπε να είναι σε θέση να παρουσιάσει ένα εναλλακτικό σχέδιο ευρωπαϊκού Συντάγματος.
Δυστυχώς, δεν είμαστε ακόμα σ'αυτό το σημείο.
Μπορούμε όμως να παρουσιάσουμε και να επιμείνουμε σε ορισμένα βασικά σημεία. Η δική μας αντίληψη πρέπει να είναι σαφής. Θέλουμε η Ευρώπη να αποκτήσει ένα πραγματικό Σύνταγμα ώστε να οργανωθούν οι πολιτικές διαδικασίες λήψεις και ελέγχου αποφάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ακριβώς γιατί θέλουμε την πολιτική οργάνωση, την πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης.
Θέλουμε πραγματικό Σύνταγμα και αυτό σημαίνει ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες δια των θεσμοθετημένων πολιτικών διαδικασιών αποφασίζουν για την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων και όχι οι ανεξέλεγκτοι νόμοι της αγοράς και της τεχνοκρατικής γραφειοκρατίας.
Θέλουμε τέλος, πραγματικό Σύνταγμα και αυτό σημαίνει ότι θα αποτυπωθούν όλες οι κατακτήσεις του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού στον τομέα των δικαιωμάτων και ότι δεν θα πάμε σε αυτόν τον τομέα πίσω από τα εθνικά συντάγματα και δεν θα υπονομεύσουμε τα εθνικά Συντάγματα δια του ευρωπαϊκού.
Το κοινό νόμισμα είναι μια πραγματικότητα. Οι κυρίαρχες σήμερα δυνάμεις επιβάλλουν την δική τους προτεραιότητα. Έναντι αυτού η Ευρωπαϊκή κοινωνική και πολιτική Αριστερά τι στόχους θέτει; Να καταργηθεί το κοινό νόμισμα; Όχι.
Η κοινωνική και πολιτική Αριστερά πρέπει να θέσει στόχους τέτοιους που να αλλάζουν τον σημερινό μονόπλευρο χαρακτήρα της ενοποίησης. Αφού υπάρχει κοινό νόμισμα πρέπει να υπάρξει και ενιαία ευρωπαϊκή συλλογική σύμβαση εργασίας.
Να υπάρξει ευρωπαϊκό ασφαλιστικό σύστημα με κοινά χαρακτηριστικά. Να υπάρξει ενιαίο ευρωπαϊκό φορολογικό σύστημα.
Αναφέρω τρία βασικά παραδείγματα για να δείξω τη λογική. Και με βάση τέτοιες προτάσεις η ευρωπαϊκή κοινωνική και πολιτική Αριστερά να μπει στην πρωτοπορία υπεράσπισης του κοινωνικού κράτους που οικοδομήθηκε στην Δυτική Ευρώπη στις μεταπολεμικές δεκαετίες, να μπει στην πρωτοπορία υπεράσπισης του κράτους δικαίου, στην πρωτοπορία υπεράσπισης με δυο λόγια του ευρωπαϊκού προτύπου. Ενός προτύπου που υφίσταται την πιο άγρια επίθεση στο όνομα της ανταγωνιστικότητας και στο όνομα προσαρμογής της Ευρώπης στα δεδομένα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.
Ο ΣΥΝ σ' αυτήν την προσπάθεια πρέπει να πρωτοπορήσει. Και αυτό έχει μια ευρωπαϊκή και μια εθνική διάσταση. Στην Ευρώπη πρέπει να είναι από τις δυνάμεις που με όλους τους τρόπους και σε όλα τα επίπεδα θα πιέζει και θα πρωταγωνιστεί στην διαμόρφωση μιας τέτοιας στρατηγικής.
Στην Ελλάδα πρέπει να είναι η δύναμη που θα αγωνιστεί να πείσει τους εργαζόμενους ότι πρέπει να εντάξουν σ' αυτήν την στρατηγική τα δικά τους αιτήματα και την αντιμετώπιση των δικών τους προβλημάτων.
Να αγωνιστεί δηλαδή, για να απομονωθούν εκείνες οι απόψεις που θέλουν να πείσουν τους εργαζόμενους ότι η μόνη λύση είναι η εθνική περιχαράκωση.
Και απ' αυτή τη σκοπιά ν αναπτύξει πρωτοβουλίες στα πλαίσια του Ελληνικού Κοινωνικού Φόρουμ, των ελληνικών συνδικάτων, της Τοπικής Αυτοδιοίησης, των μαζικών και κοινωνικών φορέων ώστε να διαμορφωθεί η νέα συνείδηση που χρειάζεται για την ευρωπαϊκή διάσταση όλων των προβλημάτων της ελληνικής κοινωνίας και των αναγκαίων λύσεων.
3. Ο τρίτος άξονας αφορά τα θέματα του ιδεολογικού προσανατολισμού της ελληνικής κοινωνίας.
Συντρόφισσες και σύντροφοι,
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια έντονη τάση συντηρητικοποίησης της ελληνικής κοινωνίας. Καταγράφεται σε όλες τις σοβαρές ποιοτικές έρευνες και εκδηλώνεται με πολλούς άμεσους και έμμεσους τρόπους. Τόσο σε κοινωνικά όσο και σε πολιτικά προβλήματα.
Πιστεύω ότι πρόκειται για μια ποιοτική μεταβολή μεγάλης σημασίας για την ελληνική κοινωνία.
Στην Ελλάδα του εθνικού διχασμού, της αντίστασης, του Εμφυλίου Πολέμου, των σκληρών μετεμφυλιακών χρόνων, της Δικτατορίας, των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης και ανεξάρτητα από το πώς καταγράφονταν οι πολιτικοί συσχετισμοί υπήρχε ένα σαφώς προοδευτικό ιδεολογικό κλίμα που όσο και αν καταπιεζόταν σε ορισμένες περιόδους, πρόβαλε ορμητικά στην επιφάνεια μόλις διαμορφώνονταν έστω και απλές χαραμάδες εκδημοκρατισμού του συστήματος.
Δυστυχώς, αυτό υποχωρεί ανησυχητικά.
Τη μεγάλη τομή βεβαίως, πρέπει να την αναζητήσουμε στις επιπτώσεις της κατάρρευσης του 89, τη διάψευση των σοσιαλιστικών οραμάτων αλλά και την ρευστότητα που δημιουργήθηκε στα Βαλκάνια και το ξύπνημα εθνικών ανασφαλειών.
Όμως, πρέπει να δούμε και άλλους παράγοντες που συντέλεσαν σ αυτή τη στροφή.
Στις κυβερνητικές θητείες του ΠΑΣΟΚ, την έντονα αντιευρωπαϊκή και σταδιακά εθνικοαπομονωτική πολιτική του ΚΚΕ, την ενεργό ανάμειξη της εκκλησίας στην πολιτική ζωή, την σταδιακή αλλαγή του προφίλ της Ν.Δ., και την αντιφατική υιοθέτηση λαϊκίστικων διακηρύξεων για μια νεοφιλελεύθερη πολιτική, την ηθική απαξίωση της Αριστεράς από το φαινόμενο των πολιτικών μεταγραφών της.
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Προσωπικά θεωρώ αυτό το φαινόμενο της συντηρητικοποίησης ως ένα από τα κεντρικότερα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας και βεβαίως ως ένα από τα σημαντικότερα μέτωπα που πρέπει να ανοίξει η Αριστερά.
Και εδώ καλείται η δική μας Αριστερά να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο.
Ο εθνικός, φυλετικός και θρησκευτικός φανατισμός. Η μή αποδοχή της διαφορετικότητας, η άρνηση των δικαιωμάτων, ο ατομικισμός, η πρόταση του ατομικού συμφέροντος, η αποδοχή της βίας είναι έννοιες και στοιχεία που βρίσκονται σε ευθεία σύγκρουση με το όραμα της Αριστεράς για ειρήνη, δημοκρατία, κοινωνική αλληλεγγύη, σοσιαλισμό.
Μια Αριστερά που δεν αγωνίζεται ενάντια στον εθνικισμό δεν είναι Αριστερά.
Μια Αριστερά που δεν αγωνίζεται για τους μετανάστες, τους κοινωνικούς αποκλεισμούς, τις μειονότητες κάθε είδους δεν είναι Αριστερά.
Μια Αριστερά που δεν αγωνίζεται για τα δικαιώματα του άλλου, του διαφορετικού δεν είναι Αριστερά.
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Δεν αναφέρθηκα καθόλου στα τρέχοντα πολιτικά προβλήματα.
Θα επισημάνω ότι:
Ο ΣΥΝ αντιμετωπίζει την κυβέρνηση της Ν.Δ. με τα ίδια προγραμματικά κριτήρια που αντιμετώπισε και τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ. Δηλαδή με κριτήριο την προγραμματική αντίθεσή του στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Και η Ν.Δ. κινείται στις κατευθύνσεις που είχε δρομολογήσει το ΠΑΣΟΚ, με την επιπλέον επιβάρυνση από τα προβλήματα που της κληροδότησε η τακτική αδιαφάνειας και αναβολής αντιμετώπισης κρίσιμων προβλημάτων που αυτό ακολούθησε. Έτσι αυτούς τους εννέα μήνες κυρίαρχη είναι η αμηχανία της Ν.Δ. που θέλει να κυβερνήσει, χωρίς να φαίνεται η απόλυτη η ταύτισή της με το ΠΑΣΟΚ και η αμηχανία του ΠΑΣΟΚ που θέλει να αντιπολιτευθεί χωρίς να φαίνεται η απόλυτη η ταύτισή του με τη Ν.Δ. Και η κυβερνητική πολιτική της Ν.Δ. παράγει διάψευση και κοινωνική δυσφορία, αδιέξοδα κι ανακυκλώσεις γνωστών επιλογών.
Τα εισηγητικά κείμενα προς το συνέδριο αλλά και οι υποψήφιοι για την Προεδρία του κόμματος με τις ομιλίες τους καλύπτουν και θα καλύψουν αυτό το κενό.
Προτίμησα σ' αυτήν την τελευταία ομιλία μου ως Πρόεδρος του κόμματος να σας εκθέσω τις απόψεις μου γι' αυτά που θεωρώ ως τα δομικά στοιχεία της φυσιογνωμίας και της πολιτικής μας. Γι' αυτά που υπερβαίνουν την πολιτική συγκυρία.
Και πρέπει να υπογραμμίσω τελειώνοντας την βαθειά μου πεποίθηση ότι σ' αυτά τα ζητήματα ταυτότητας και φυσιογνωμίας είναι που κρίνεται το μέλλον και οι επιδόσεις του ΣΥΝ.
Συντρόφισσες και σύντροφοι
Για μια ακόμα φορά να σας ευχαριστήσω για την εμπιστοσύνη σας.
Μαζί δώσαμε δύσκολους αγώνες και κατακτήσαμε αναπαλλοτρίωτα βιώματα.
Το εγχείρημα του ΣΥΝ είναι επιλογή ζωής και υπόθεση συνείδησης.
Η ριζοσπαστική αριστερά δεν τελειώνει γιατί δεν τελειώνουν οι ορίζοντες του μέλλοντος απ' όπου πάντα θα μιλάνε τα οράματα της ανθρωπότητας.
Ο ΣΥΝ έχει την ευθύνη να αγωνιστεί γι' αυτό το μέλλον.
Θα μοιραζόμαστε χαρές και πίκρες, μοναξιές και συντροφικότητα, εξάρσεις και ματαιώσεις.
Αλλά δεν θα αφήσουμε τα οράματά μας μόνα τους.
Η πολιτική για μας δεν είναι η μυθιστορία των δογμάτων ούτε η μεταφυσική της ευτυχίας.
Η περιπέτεια της αριστεράς είναι ο διαρκής αγώνας, για να ξανοιχτούμε στους καιρούς που έρχονται, με ζωντανές τις ελπίδες και τις μεγάλες αξίες του σοσιαλισμού, της δημοκρατίας, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης και της ειρήνης, υψωμένες στο πιο ψηλό κατάρτι.
Ευχαριστώ για όσα μοιραστήκαμε, για όσα μοιραζόμαστε, για όσα μας πληγώνουν, για όσα μας εμπνέουν.
Εύχομαι στην καινούργια ηγεσία να μας πάει πιο μπροστά, να δώσει όσα δεν μπορέσαμε εμείς.
Να συνεχίσουμε τη μακριά οδοιπορία του ΣΥΝ τραγουδώντας του Νίκου Γκάτσου το στίχο, συντρόφισσες και σύντροφοι:
«Λίγο σιτάρι για τη γιορτή,
λίγο κρασί για τη θύμηση, λίγο νερό για τη σκόνη».Με τα μάτια στραμμένα κατά κει απ' όπου έρχεται ο διαφορετικός κόσμος.
ΑΡΧΗ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
RSS