Στον απόηχο των Γαλλικών Προεδρικών Εκλογών και στο φόντο των διεργασιών για αναθεώρηση της συζήτησης περί Ευρωπαϊκού Συντάγματος η σημερινή εκδήλωση αποκτά - εκτός του επετειακού - και έναν πολύ επίκαιρο χαρακτήρα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε μια δύσκολη φάση ακινησίας και υποβόσκουσας κρίσης. Οι ευρωπαίοι πολίτες αντιμετωπίζουν με αυξανόμενο σκεπτικισμό το παρόν αλλά και την προοπτική της Ένωσης ενώ σε πολλές περιπτώσεις οι τάσεις εθνικής αναδίπλωσης είναι πολύ έντονες.
1. Κατά τη γνώμη μου η σημερινή κρίση της Ε.Ε. δεν μπορεί να ερμηνευτεί σοβαρά παρά μονάχα σε σχέση με τη δραματική γεωπολιτική αλλαγή που ξεκίνησε το 1989. Μια αλλαγή που, ανάμεσα στα άλλα, ανέτρεψε όλα τα δεδομένα πάνω στα οποία είχε στηριχτεί μέχρι τότε το εγχείρημα της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης.
Και για να γίνω πιο σαφής. Το εγχείρημα της οικονομικής και πολιτικής συνεργασίας που ξεκίνησε μετά τον Βʼ Παγκόσμιο Πόλεμο στη Δυτική Ευρώπη και που στην πορεία ανέπτυξε την δυναμικής της υπερεθνικής ολοκλήρωσης, είχε και εξακολουθεί να έχει ένα χαρακτηριστικό που το κάνει μοναδικό και το κάνει να ξεχωρίζει από όλες τις προηγούμενες απόπειρες ενοποίησης της Ευρώπης υπό της ηγεσία μιας ισχυρής χώρας. Και αυτό αναφέρεται στον εθελοντικό χαρακτήρα. Για πρώτη φορά στην ιστορία διαφορετικά κράτη και διαφορετικοί λαοί εκχωρούν εθελοντικά κομμάτια της κυριαρχίας τους υπέρ μιας υπερεθνικής οντότητας στην οποί συμμετέχουν και ενσωματώνονται οργανικά ολοένα και περισσότερο.
Αυτό το μοναδικό ιστορικό εγχείρημα οικοδομήθηκε μέσα σ΄ένα συγκεκριμένο και ανεπανάληπτο ιστορικό πλαίσιο.
Τα βασικά στοιχεία αυτού του πλαισίου υπήρξαν τα εξής:
α) Ο ψυχροπολεμικός διπολισμός που επιβλήθηκε από την επομένη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
β) Η εξασθένηση των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, η απώλεια εκ μέρους τους του παγκόσμιου ρόλου που μέχρι τότε διαδραμάτιζαν και η ισορροπία δυνάμεων που διαμορφώθηκε μετά την ήττα της Γερμανίας και της διαίρεσής της.
γ) Ο παγκόσμιος ανταγωνισμός των δύο κοινωνικών συστημάτων ως η ιδεολογική επένδυση της σύγκρουσης των δύο υπερδυνάμεων για την παγκόσμια ισχύ και ο ιδιαίτερος ρόλος που απέκτησε η Δυτική Ευρώπη στα πλαίσια αυτού του ανταγωνισμού.
δ) Το ισχυρό εργατικό κίνημα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και η ισχυρή Αριστερά που μετά το μεγάλο αντιφασιστικό αγώνα κατέκτησε διαφορετική απ΄ότι πριν εμβέλεια.
ε) Τέλος, η καταλυτική επίδραση που είχε στις ευρωπαϊκές συνειδήσεις η τραγική εμπειρία των δύο μεγάλων πολέμων.
Μέσα σ΄αυτές τις συνθήκες η ιδέα της οικονομικής και πολιτικής συνεργασίας των χωρών της Δυτικής Ευρώπης κέρδισε γρήγορα έδαφος και διαμόρφωσε δυναμική.
Έχει, όμως, μεγάλη σημασία να κατανοηθεί σωστά ο ακριβής χαρακτήρας της ενοποίησης αυτής και η βασική μέθοδος προώθησής της.
Η κινητήριος δύναμη υπήρξε από την αρχή η γαλλογερμανική συνεργασία που αποτέλεσε και τον πυρήνα γύρω από τον οποίο συγκροτήθηκε ολόκληρο το οικοδόμημα. Στο παρελθόν η σύγκρουση Γαλλίας – Γερμανίας υπήρξε η αφετηρία των μεγάλων ευρωπαϊκών συγκρούσεων. Τώρα, η συνεργασία προσέφερε μια βάση πάνω στην οποία μπορούσαν – στο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο – να συντεθούν και τα συμφέροντα των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ακόμα και αυτά της Αγγλίας παρ΄όλες τις ιδιομορφίες.
Η διακυβερνητική μέθοδος λοιπόν, υπήρξε η βασική μέθοδος αναζήτησης συμβιβασμών και συνθέσεων μέσω των οποίων οικοδομήθηκε βήμα – βήμα η ευρωπαϊκή ενότητα.
Ταυτόχρονα, όμως, η πορεία όλου του εγχειρήματος και τα αποτελέσματά του διαμόρφωναν προϋποθέσεις ώστε να εξασφαλίζεται και η λαϊκή συναίνεση. Το εργατικό κίνημα και η Αριστερά αντελήφθησαν ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση διαμορφώνει ένα καλύτερο πεδίο ταξικών αγώνων. Δεν επηρεάζουν άμεσα την διακυβερνητική λήψη των αποφάσεων όμως πέτυχαν μεγάλες κοινωνικές και δημοκρατικές κατακτήσεις και μ΄αυτόν τον τρόπο έβαλαν την δική τους σφραγίδα σ΄αυτό που ονομάστηκε Κοινωνικό και Δημοκρατικό Ευρωπαϊκό Πρότυπο.
2. Το 1989 ανατράπηκε ριζικά το πλαίσιο εντός του οποίου εξελίχθηκε το εγχείρημα της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης.
α) Ο διπολισμός παραχώρησε την θέση του στην παγκόσμια κυριαρχία της μόνης και μιας υπερδύναμης. Και ταυτόχρονα ο ανταγωνισμός των δύο κοινωνικών συστημάτων παραχώρησε την θέση του στην απόλυτη επικράτηση του καπιταλισμού στην πιο ακραία και επιθετική του μορφή.
Η γεωπολιτική σημασία και ο ρόλος της Δυτικής Ευρώπης άλλαξαν αυτόματα δραματικά. Η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ διαμόρφωσε ταχύτατα ένα παγκόσμιο τοπίο όπου η Ε.Ε. αποτελούσε μια νησίδα που απείχε προκλητικά από όλον τον υπόλοιπο κόσμο.
β) Η ενοποίηση της Γερμανίας ανέτρεψε την ισορροπία δυνάμεων στο εσωτερικό της Ε.Ε. και επανέφερε στο προσκήνιο απωθημένες τάσεις ηγεμονισμού και φοβίες απέναντι σ΄ αυτόν τον ηγεμονισμό.
γ) Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και η επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού αποδυνάμωσαν και αποπροσανατόλισαν την Ευρωπαϊκή Αριστερά με αποτέλεσμα ένα ρεύμα της να αποδεχθεί βιαστικά και άκριτα την νεοφιλελεύθερη ατζέντα ενώ το άλλο ιστορικό ρεύμα να ταλαντεύεται ανάμεσα στην αναπόληση αυτών που κατέρρευσαν και στην οριστική εγκατάλειψη και υπέρβασή τους.
Η απουσία συνεκτικού σχεδίου για τις νέες συνθήκες και η διαμόρφωση νέων συσχετισμών τόσο σε εθνικό όσο και σε ιδεολογικοπολιτικό επίπεδο είχαν ως αποτέλεσμα να γίνουν στην δεκαετία του ʼ90 μεγάλες κινήσεις που έβαλαν τα θεμέλια της σημερινής κρίσης.
• Η μεγάλη διεύρυνση προς Ανατολάς άλλαξε ριζικά τις εσωτερικές ισορροπίες και εξουδετέρωσε κυριολεκτικά και την διακυβερνητική μέθοδο πάνω στην οποία στηρίχθηκε το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Η διεύρυνση ξεκίνησε ως επιλογή της Γερμανίας η οποία πίστευε ότι έτσι θα ενισχύσει τη θέση της και θα διαμορφώσει τους όρους κυριαρχίας στο εσωτερικό της Ε.Ε. εξελίχθηκε όμως, πολύ διαφορετικά. Τουλάχιστον μέχρι σήμερα.
Ο Γαλλογερμανικός άξονας έχασε την ισχύ του και έχουν πολλαπλασιαστεί τόσο οι βασικοί παίκτες όσο και τα σενάρια συμμαχιών. Ταυτόχρονα, έχουν ενισχυθεί οι δυνατότητες των ΗΠΑ να παρεμβαίνουν στο εσωτερικό της Ε.Ε. και να επηρεάζουν τις εξελίξεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα όσα έγιναν κατά την περίοδο του πολέμου στο Ιράκ.
• Η απόφαση για την καθιέρωση του ΕΥΡΩ με το συγκεκριμένο πλαίσιο οικονομικής πολιτικής που το περιέβαλε αποτελεί την δεύτερη μεγάλη κίνηση που ανέτρεψε τα δεδομένα στο εσωτερικό της Ε.Ε.
Η υλοποίηση νεοφιλελεύθερων πολιτικών στο όνομα της ανταγωνιστικότητας και της προσαρμογής της Ε.Ε. στις συνθήκες που δημιουργεί η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, έχει ως αποτέλεσμα την αποδιάρθρωση του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους και την συμπίεση του βιοτικού επιπέδου των δυτικοευρωπαίων πολιτών.
Οι ευρωπαίοι πολίτες που νοιώθουν άμεσα την απειλή συρρίκνωσης του βιοτικού τους επιπέδου, του επιπέδου κοινωνικής προστασίας που απολάμβαναν και τους δημοκρατικών τους δικαιωμάτων είναι φυσικό να αντιδρούν και να στρέφονται εναντίον όποιου θεωρούν ότι προσωποποιεί ή εκπροσωπεί αυτήν την απειλή.
Βεβαίως, αυτά όλα δεν αφορούν τους πολίτες των χωρών νέων μελών. Ή τουλάχιστον δεν τους αφορούν στον ίδιο βαθμό. Διότι αυτοί έχουν διαφορετικές εμπειρίες. Αυτοί δεν έχουν να χάσουν σε σχέση με το παρελθόν. Έχουν όμως καλλιεργήσει πολλές ελπίδες για τον είσοδό τους στην Ε.Ε. και ενδεχομένως σε λίγο διάστημα η διάψευση αυτήν ελπίδων να γεννήσει πιο ακραίες καταστάσεις.
Έτσι, η κοινωνική συναίνεση που χαρακτήρισε το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης μέχρι ενός σημείου έχει πάψει να υπάρχει.
3. Στο σημείο αυτό νομίζω ότι αρχίζει η συζήτηση για τον ιστορικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν και πάλι το ευρωπαϊκό εργατικό κίνημα και η Ευρωπαϊκή Αριστερά και τα κοινωνικά κινήματα, ως νέα πολιτικά υποκείμενα.
Εάν η διακυβερνητική μέθοδος έχει εξαντλήσει τα όριά της τότε η ενοποίηση μπορεί να προχωρήσει μονάχα ως αίτημα των ευρωπαϊκών λαών. Πως όμως και για ποιους λόγους θα μπορούσε να γίνει αίτημα των λαών η ευρωπαϊκή ενοποίηση;
Μια Ευρωπαϊκή Ένωση που θα λειτουργεί όπως λειτουργεί σήμερα και θα εφαρμόζει πολιτικές που εφαρμόζει σήμερα, προφανώς, και δεν μπορεί να αποτελέσει αίτημα των λαών.
Μια Ευρωπαϊκή Ένωση, όμως, πολιτικά ενοποιημένη και με κατοχυρωμένους Ευρωπαϊκούς δημοκρατικούς θεσμούς, με ένα αναπτυξιακό μοντέλο διαφορετικό από το σημερινό, προσανατολισμένο στην εξυπηρέτηση των αναγκών του ανθρώπου και φιλικό προς το περιβάλλον, με κατοχυρωμένο κοινωνικό κράτος και με διαφορετικού τύπου παρέμβαση στα παγκόσμια πράγματα κόντρας στις σημερινές επιλογές των ΗΠΑ, μπορεί να είναι μια Ε.Ε. που θα αποτελέσει αίτημα των λαών.
Είναι κάτι ρεαλιστικό;
Η Ε.Ε. θα μπορούσε να γίνει η πρωτοπόρος στην αγώνα για μια νέα παγκόσμια ρύθμιση, για ένα νέο σύστημα συλλογικής ασφάλειας, για μια διαφορετική διακυβέρνηση της παγκοσμιοποίησης.
Κάτι τέτοιο προϋποθέτει την πολιτική της ενοποίηση. Και αυτή η πολιτική ενοποίηση μπορεί να επιτευχθεί εάν ένα όραμα εμπνεύσει τους λαούς της. Το Ευρωπαϊκό κοινωνικό και δημοκρατικό όραμα μπορεί να προβληθεί ως πρότυπο σε όλον τον κόσμο. Αυτό το όραμα που κάνει εκατομμύρια ανθρώπων να μεταναστεύουν από όλα τα σημεία του πλανήτη προς της Ευρώπη, μπορεί να γίνει όραμα που θα εμπνεύσει αγώνες σε όλα τα σημεία του πλανήτη.
Η Ε.Ε. ως δύναμη που υπερασπίζεται και προβάλλει ως πρότυπο αυτό το όραμα μπορεί να έχει τεράστια ηθική και πολιτική δύναμη.
Η Ευρωπαϊκή Αριστερά, λοιπόν, το Ευρωπαϊκό Εργατικό Κίνημα, τα κοινωνικά κινήματα πρέπει να επεξεργαστούν μια στρατηγική πρόταση γι αυτήν την Ευρώπη. Και με αιχμή αυτήν την πρόταση να συγκρουστούν με τις κυρίαρχες δυνάμεις.
4. Αυτή η προοπτική, τέλος, θέτει ένα μεγάλο θέμα ανασύνθεσης της Ευρωπαϊκής Αριστεράς. Παρακολουθήσαμε όλοι την ήττα της Αριστεράς στη Γαλλία. Παρακολουθούμε τις εξελίξεις στην Γερμανική και Ιταλική Αριστερά.
Είναι φανερό ότι μπαίνουμε σε περίοδο ζυμώσεων και αναζητήσεων.
Στροφή προς τ' Αριστερά και πάλι ή στροφή προς το κέντρο;
Προσωπικά πιστεύω ότι η συζήτηση για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Αριστεράς είναι άρρηκτα δεμένη με την συζήτηση για την προοπτική της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης.
Χωρίς σχέδιο για την Ευρώπη δεν είναι δυνατόν να διατυπωθεί σοβαρή εναλλακτική πρόταση στον νεοφιλελευθερισμό. Όμως, αριστερό σχέδιο για την Ευρώπη προϋποθέτει ισχυρή άρα ενωμένη Ευρωπαϊκή Αριστερά. Και ενωμένη δεν σημαίνει ένα κόμμα. Σημαίνει σαφής στρατηγική συμμαχιών των διαφόρων ρευμάτων της.
Ένα κοινό πρόγραμμα της Αριστεράς με κορμό την πρόταση για την Ευρώπη είναι ο δρόμος στον οποίο πρέπει να βαδίσουμε. Αυτό είναι το μέλλον.
To Γραφείο Τύπου
ΑΡΧΗ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
RSS