Συντρόφισσες και σύντροφοι, αγαπητοί φίλοι
1. Η 90η επέτειος της μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης, φέρνει στο προσκήνιο, κρίσιμα ερωτήματα με διαχρονική ισχύ, τα οποία έχουν άμεση σχέση με τη στρατηγική και τακτική του Αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος. Τι ακριβώς έγινε τότε και γιατί το εγχείρημα οδηγήθηκε σε αδιέξοδο; Τι σημαίνουν αυτές οι εμπειρίες για το σήμερα και αύριο της Αριστεράς; Έχει σημασία να συζητάμε σήμερα για το γεγονός ή αποτελεί βυζαντινολογία; Πιστεύω ότι ήταν πολύ καλή η πρωτοβουλία του ΣΥΡΙΖΑ να διοργανώσει αυτό το τριήμερο.
2. Στο πρώτο ερώτημα στη σύντομη ομιλία μου που θα αναφερθώ, είναι γιατί δεν ευοδώθηκαν τελικά οι προσδοκίες από τη μεγαλύτερη επανάσταση του 20ου αιώνα. Θα προσπαθήσω να δώσω τις αιτίες οι οποίες κατά τη γνώμη μου συνοψίζονται σε τέσσερις κυρίως παράγοντες. Πρώτον, σε επίπεδο θεωρητικής σκέψης επικράτησε η σχολαστική ερμηνεία του μαρξισμού. Έτσι αντί η «διαλεκτική των ιδεών να βγαίνει από τη διαλεκτική των πραγμάτων», είχαμε σχεδόν το αντίθετο. Προπαγανδιστικά στερεότυπα, «τσιτατολογία», δογματισμός, κά. Δεύτερον, στο πεδίο της πολιτικής, τα νέα κύτταρα της λαϊκής εξουσίας, τα σοβιέτ, αφυδατώθηκαν και έγιναν γραφειοκρατικά όργανα μιας συγκεντρωτικής και «εν πολλοίς» αυταρχικής εξουσίας. Τρίτον, στην οικονομία, κυριάρχησε ο «διοικητισμός» και ο «βολονταρισμός» με υποτίμηση των οικονομικών νόμων διεύθυνσης και λειτουργίας της οικονομίας. Η εγκατάλειψη της Νέας Οικονομικής Πολιτικής (ΝΕΠ) του Λένιν, και η κυριαρχία μιας αντίληψης εκτατικής ανάπτυξης, επιβράδυνε μακροπρόθεσμα τους ρυθμούς ανάπτυξης της ΕΣΣΔ, παρά τις θεαματικές επιτυχίες των πρώτων 5 χρόνων πλάνων. Τέλος σε κοινωνικό επίπεδο, οι μαζικές οργανώσεις και τα διάφορα κινήματα, που έπρεπε να παίζουν ρόλο κοινωνικού αυτοελέγχου της νέας εξουσίας, γραφειοκρατικοποιήθηκαν και απώλεσαν τον αυτοδύναμο ρόλο τους. Το σύστημα έχασε τη δυνατότητα προσαρμογής και αυτοανάπτυξης, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί σε κρίση.
Ωστόσο προκύπτει ένα ερώτημα. Τι καθεστώς ήταν αυτό που δημιουργήθηκε στα 70 χρόνια της ΕΣΣΔ και στα 45 χρόνια των χωρών της Αν. Ευρώπης; Ήταν σοσιαλισμός, ήταν καπιταλισμός, ήταν κάτι άλλο; Πολύ απλά επρόκειτο για μια «απόπειρα» σοσιαλιστικού μετασχηματισμού, με ότι αυτό συνεπάγεται στο σύνολο του. Ήταν η πρώτη συγκεκριμένη ψηλάφηση ενός άγνωστου δρόμου, για τη μετάβαση σε μια ανώτερη κοινωνία. Ήταν μια ιστορική εμπειρία με θετικές και αρνητικές πλευρές. Από αυτήν την άποψη αποτελεί πολύτιμη κληρονομιά, από την οποία πρέπει να διδασκόμαστε τόσο από τις επιτυχίες όσο και τα λάθη της.
Γίνονται από διάφορες πλευρές, προσπάθειες ερμηνείας των γεγονότων. Μια από αυτές ισχυρίζεται ότι ο «Οκτώβρης» ήταν βιασμός της ιστορίας. Μια ουτοπική επιδίωξη «σοσιαλιστικού μετασχηματισμού» σε μια χώρα που δεν είχαν ωριμάσει οι αντικειμενικές συνθήκες (επίπεδο ανάπτυξης παραγωγικών δυνάμεων). Ωστόσο γιατί είχαμε τα ίδια προβλήματα στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (DDR) όπου δεν υπήρχαν τα προβλήματα της «καθυστερημένης» Ρωσίας; Γιατί είχαμε καταστάσεις όπως αυτές που είδαμε στην ταινία «Οι ζωές των άλλων»!!! Από την άλλη υπάρχουν επιχειρήματα που θεωρούν ότι η «κατάρρευση» του «υπαρκτού σοσιαλισμού» ήταν μια συνομωσία και ότι φταίει ο προδότης Γκορμπατσόφ!! Άραγε φτάνει ένα πρόσωπο να γράψει μόνο του την «ιστορία» ή ήταν κάτι βαθύτερο; Τέλος μια άλλη ενότητα ισχυρισμών είναι ότι η κατάρρευση του «υπαρκτού» ήταν αναπόφευκτη και ότι τέλος πάντων μαζί του έφτασε το «τέλος της ιστορίας». Μια θεώρηση εντελώς ρηχή και «ανιστόρητη»!!!
3. Το δεύτερο ζήτημα που θέλω να θίξω, είναι κατά πόσο τα μηνύματα της μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης, παραμένουν σήμερα επίκαιρα και σε τι αυτό συνίσταται.
- Η Οκτωβριανή Επανάσταση, όπως κάθε πραγματική επανάσταση, ήταν «κίνηση εκατομμυρίων μαζών», που βγήκαν στο προσκήνιο τις ιστορίας και όχι δράση μιας ομάδας αποφασισμένων αγωνιστών ή «συνωμοτών» (κατά ορισμένους).
- Η Οκτωβριανή Επανάσταση έφερε μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές ανατροπές, πρωτοφανούς βάθους και σημασίας για τη Ρωσία και όλο τον κόσμο:
• Ο συσσωρεμένος πλούτος έγινε κοινωνική ιδιοκτησία
• Η γη πέρασε στους καλλιεργητές
• Η εξουσία πέρασε στο λαό, με νέα μορφή άμεσης και αντιπροσωπευτικής εξουσίας, τα «σοβιέτ» (λαϊκά συμβούλια)
Να τονίσουμε ότι αρχικά τα «σοβιέτ», ήταν όργανα απεργιακής πάλης, σε συνέχεια έγιναν όργανα επαναστατικής πάλης, μετά όργανα εξέγερσης και τελικά όργανα εξουσίας, ενώ ταυτόχρονα ήταν όργανα συνεργασίας φιλικών κοινωνικών τάξεων (εργατών και αγροτών).
- Η Οκτωβριανή Επανάσταση έφερε στο προσκήνιο την πολιτική ειρήνης και συναδέλφωσης ων λαών.
- Δημιούργησε το μεγάλο κίνημα αλληλεγγύης των εργατών όλου του κόσμου (από Γαλλία, Αγγλία, ΗΠΑ, κά), για στήριξη της «χώρας των σοβιέτ» από την ξένη επέμβαση. Το ίδιο συνέβη αργότερα με την αλληλεγγύη της ΕΣΣΔ στους αγώνες των εργατών στις καπιταλιστικές χώρες και στα εθνικό-απελευθερωτικά κινήματα των λαών στις αποικιακές και εξαρτημένες χώρες.
- Τέλος ο «Οκτώβρης» δημιούργησε ένα μεγάλο «κύμα» πνευματικής αναγέννησης και επαναστατικής έξαρσης. Ο Μενέλαος Λουντέμης γράφει χαρακτηριστικά σε ένα έργο του «Η πόλη σώπαινε πνιγμένη στο σκότος. Και μόνο το Σμόλνυ έφεγγε σαν φεγγάρι. Για να δείξει στο «Μέλλον» το δρόμο να περάσει»!
Η Οκτωβριανή Επανάσταση ανέδειξε την κινητήρια δύναμη ανατροπής του καπιταλισμού, την εργατική τάξη. Το γκρέμισμα της αυταρχικής εξουσίας και δημιουργίας νέου κράτους, της «προλεταριακής δημοκρατίας». Την κατάργηση της εκμετάλλευσης «ανθρώπου από άνθρωπο» και την εφαρμογή της αρχής «στον καθένα ανάλογα με την προσφορά του». Έδειξε επίσης τον αναντικατάστατο ρόλο του πολιτικού υποκειμένου της επανάστασης, του εργατικού επαναστατικού κόμματος, κά.
Παρά την «κατάρρευση» των καθεστώτων του «υπαρκτού», η ιδέα του σοσιαλισμού παραμένει πάντα επίκαιρη, ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Γιατί άραγε; Πρόκειται για μια νέα ουτοπία ή για «μεσσιανισμό»;
Ο Μαρξ μελετώντας την ιστορική τάση της καπιταλιστικής συσσώρευσης, επεσήμανε ότι αυτή τείνει προς ένα «παγκόσμιο τραστ», το οποίο φέρνει αντικειμενικά πιο κοντά τη στιγμή της «απαλλοτρίωσης των απαλλοτριωτών». Και ο Λένιν θα προσθέσει αργότερα ότι «πριν φτάσουμε στο παγκόσμιο τραστ», οι αντιθέσεις που δημιουργεί αυτή η διαδικασία θα μετατρέψει τον καπιταλισμό στο αντίθετο του, το σοσιαλισμό και παραπέρα στον κομμουνισμό! Δηλαδή ο κοινωνικός χαρακτήρας της παραγωγής θα αντιστοιχιστεί με την κοινωνική ιδιοποίηση του προϊόντος, λύνοντας έτσι τη βασική αντίθεση του συστήματος. Κατά συνέπεια όσο σύνθετο κι αν είναι σήμερα το πλέγμα οικονομικών και κοινωνικών αντιθέσεων, ο βασικός πυρήνας παραμένει ίδιος. Η αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας που ζητάει επίλυση της με υπέρβαση των καπιταλιστικών σχέσεων.
4. Θα ήθελα τέλος να αναφερθώ σε ένα τρίτο σημείο. Μιλώντας σήμερα για τα 90 χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης, έχουμε μπροστά μας ως Αριστερά, ανοιχτούς λογαριασμούς με την Ιστορία. Κρίσιμα ερωτήματα ζητούν επίμονα σύγχρονη απάντηση. Πρόκειται:
• Για τις μορφές, τους ρυθμούς και τις κινητήριες δυνάμεις μετάβασης στο σοσιαλισμό (εργατική τάξη με συμμάχους, κλπ.)
• Για τη σύγχρονη θεώρηση του «ασθενούς κρίκου» του Λένιν, σε συνθήκες περιφερειακών ολοκληρώσεων και παγκοσμιοποίησης. Για παράδειγμα ο Τσάβες στη Βενεζουέλα επιχειρεί με άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής (Βολιβία, κλπ.) στα πλαίσια της «Μπολιβαριανής διαδικασίας», να δώσει εναλλακτική απάντηση στις «συμφωνίες ελευθέρου εμπορίου». Το ίδιο κάνει με την ιδέα δημιουργίας μιας «κοινής αγοράς ενέργειας» μεταξύ των χωρών της Λατινικής Αμερικής.
• Για το θέμα μετασχηματισμού της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας. Η πείρα έδειξε ότι δεν φτάνει απλά και μόνο η αλλαγή της νομικής μορφής της ιδιοκτησίας (από ιδιωτική σε κρατική), αλλά ότι πρέπει να κοινωνικοποιηθεί στην πράξη (κατοχή, διαχείριση και ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της), από τους πραγματικούς δημιουργούς του κοινωνικού πλούτου.
• Στο πεδίο της δημοκρατίας, ο σοσιαλισμός διατηρεί και διευρύνει τα δημοκρατικά δικαιώματα και ελευθερίες. Εξασφαλίζει ουσιαστική συμμετοχή του λαού στην άσκηση εξουσίας.
• Στη γενικότερη θεώρηση του συστήματος αντιθέσεων, εκτός από παλαιά εμφανίζοντας νέα στοιχεία. Για παράδειγμα οι κλιματικές αλλαγές και οι ευθύνες της «ανθρώπινης δραστηριότητας» (μια διατύπωση που λέει κάτι, αλλά κρύβει πολλά, κυρίως τις αιτίες και τους υπεύθυνους). Γενικότερα το θέμα του περιβάλλοντος, αποτελεί σήμερα βασική συνιστώσα, δίπλα στην κοινωνική (δημοκρατία, ελευθερία, δικαιοσύνη, ισότητα, κλπ), της σοσιαλιστικής προοπτικής. Για αυτό θα έλεγα ότι είναι καλύτερο να μιλάμε για «οικοσοσιαλιστική» προοπτική.
5. Τέλος ένα ακόμα σημείο. Η Οκτωβριανή Επανάσταση δεν είναι μόνο ιστορία, μουσεία, μνήμες, κλπ. Είναι μια «κιβωτός» διαχρονικών αξιών, ιδεών και επαναστατικών εμπειριών του αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος. Από αυτήν την άποψη η θεώρηση του ρόλου των προσώπων, που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο (Λένιν, Στάλιν, Τρότσκι, κλπ), δεν πρέπει να γίνεται μονοσήμαντα. Δεν τους τιμά ούτε η «θεοποίηση» ούτε η «δαιμονοποίηση», αλλά η αντιμετώπιση τους με την «ανθρώπινη διάσταση». Με λίγα λόγια να τους αποδοθεί η τιμή (ιστορική μνήμη) σε αντιστοιχία με τις αξίες και τα οράματα τους.
Οι επαναστάσεις βέβαια δεν τελείωσαν. Νέες «εκρήξεις» έρχονται, με τη μορφή... «φυσικού νομού», που θα έλεγε και ο Μαρξ. Οι οργανωμένες δυνάμεις της Αριστεράς (συλλογικότητες/ κόμματα πολιτικά υποκείμενα), χρειάζεται να δείξουν «λογική και ευαισθησία» και να αξιοποιήσουν τις νέες «εκρήξεις» για να ξεκολλήσουν από τη λάσπη «της ιστορίας τη ρόδα». Από αυτή την άποψη η σημερινή εκδήλωση, δικαιώνει την αφετηριακή ιδέα δημιουργίας του «Χώρου Διαλόγου και Κοινής Δράσης της Αριστεράς», που γέννησε το σημερινό ΣΥΡΙΖΑ. Ένα ελπιδοφόρο σχήμα συνεργασίας ευρύτερων δυνάμεων της Αριστεράς στην Ελλάδα και ενδεχομένως παράδειγμα προς μίμηση για άλλες χώρες, ώστε να μπορέσουν κάποτε «τα όνειρα να πάρουν εκδίκηση», για ένα καλύτερο και φωτεινό μέλλον στις γενιές που έρχονται.
ΑΡΧΗ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
RSS